Π. Πρόσκοποι Π.Πολυκάρπου

Ας μη βρέξη ποτέ
το σύννεφον, και ο άνεμος
σκληρός ας μη σκορπίση
το χώμα το μακάριον
'που σας σκεπάζει.
Ας το δροσίζη πάντοτε
με τ' αργυρά της δάκρυα
η ροδόπεπλος κόρη•
και αυτού ας ξεφυτρώνουν
αιώνια τ' άνθη.

Τίποτ΄ άλλο δεν θα ήταν πιο ταιριαστό για τους Προσκόπους που βρήκαν αδόκητο θάνατο στα άγια χώματα της Μικράς Ασίας, από τους στίχους αυτούς του Ανδρέα Κάλβου, από την Ωδή του στον Ιερό Λόχο. Τους Προσκόπους που στοίχειωσαν τα θεμέλια της Ελλάδας των Δύο Ηπείρων και των Πέντε Θαλασσών. Ενός εθνικού ονείρου που οι ιστορικές συγκυρίες το μετέτρεψαν σε εθνικό εφιάλτη.
Άδολος και ανήκουστος είναι ο ηρωισμός αυτών των νέων που πίστεψαν στο όραμα ενός ολόκληρου λαού να αγκαλιαστεί με τους αδελφούς του που ζούσαν, πολλούς αιώνες, και πρόκοβαν στην άλλη μεριά του Αιγαίου.
Ο ιστορικός χρόνος δεν είναι ποτέ ευθύγραμμος και το ιστορικό γίγνεσθαι δεν ακολουθεί νόμους τυφλούς αλλά άτεγκτες νομοτέλειες. Οι πόθοι και τα όνειρα ενός λαού μπορεί να συμπίπτουν, αλλά και να συγκρούονται με τις βλέψεις ενός άλλου, και κάτι που για τον ένα λαό μοιάζει με εθνική ολοκλήρωση μπορεί για τον άλλον να είναι κατοχή και εξαναγκασμός. Μπορεί οι μεγάλοι άνδρες να μη γράφουν την ιστορία είναι όμως οι μαμές που ξεγεννούν το νέο κόσμο. Στον παγκόσμιο χάρτη τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται μόνιμο, όλα είναι ταυτόχρονα αλληλένδετα και αλληλοαναιρούμενα.
Η Συνθήκη των Σεβρών έδωσε το δικαίωμα στους Έλληνες, που η πολιτική ιδιοφυΐα του Βενιζέλου τους είχε έγκαιρα εντάξει στο πλευρά των νικητών του Μεγάλου Πολέμου, να αποβιβαστούν στη Σμύρνη το 1919. Αυτά τα δύο, όμως, γεγονότα, η ταπεινωτική για την Τουρκία, Συνθήκη των Σεβρών και η απόβαση του Ελληνικού Στρατού, ριζοσπαστικοποίησαν το τουρκικό εθνικό κίνημα το οποίο υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ, και με βασικό σύνθημα «η Τουρκία για τους Τούρκους» θα ενσωματώσει αρχές αντιιμπεριαλιστικές και πατριωτικές. Σύντομα ο Κεμάλ θα αποκτήσει εθνική ισχύ και διεθνή αναγνώριση και θα οδηγήσει το στρατό του σε νίκη εναντίον του ελληνικού στρατού.
Η συμμαχική «εντολή» για την ελληνική απόβαση ήταν στην πραγματικότητα απόφαση πολέμου που το βάρος του θα έφερε αποκλειστικά η Ελλάδα. Τα συγκρουόμενα συμφέροντα των Συμμάχων και η αναζήτηση ισορροπιών άφησαν την Ελλάδα μόνη στην μικρασιάτικη εκστρατεία, ενώ οι ντόπιοι μουσουλμανικοί πληθυσμοί θεώρησαν τους Έλληνες εισβολείς και την εκδίωξη του ελληνικού στρατού και των ελληνικών πληθυσμών ως προϋπόθεση της δικής τους επιβίωσης.
Έτσι αυτό που για τους Έλληνες ήταν μια εθνική καταστροφή για τους τούρκους υπήρξε η γέννηση του δικού τους εθνικού κράτους.
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, που ήταν πολεμικό μαζί και εθνεγερτικό, οι πρόσκοποι της Μικράς Ασίας, που ο ιδρυτής τους Ρόμπερτ Μπαίηντεν – Πάουελ, τους οραματίσθηκε ως πηγή αγάπης προ του πλησίον και αφοσιώσεως προς την πατρίδα, έδωσαν το πατριωτικό παρόν τους. Δυστυχώς τις δύο αυτές αγάπες τους οι Μικρασιάτες πρόσκοποι τις πλήρωσαν πολύ ακριβά, γράφοντας από το 1919 ως την καταστροφή του 1922, στην Κάτω Παναγιά, τα Σώκια και το Αϊδίνι, μερικές από τις ηρωικότερες και αιματηρότερες σελίδες του ελληνικού προσκοπισμού.

ΚΑΤΩ ΠΑΝΑΓΙΑ

Η Κάτω Παναγιά ήταν ένα αμιγώς ελληνικό κεφαλοχώρι στη Δυτική Μ. Ασία, στη χερσόνησο της Ερυθραίας, σε απόσταση μόλις 2 χλμ. από τον Τσεσμέ, απέναντι ακριβώς από τη Χίο.
Όταν άρχισε να διαφαίνεται ο τραγικός επίλογος της Μικρασιατικής εκστρατείας, το χωριό έδωσε έμπρακτα το παρών του στον αγώνα προσφέροντας πολλούς εθελοντές, που μάζευαν πληροφορίες και έκαναν δολιοφθορές στον εχθρό.
Η Κάτω Παναγιά, όμως είναι και ένα τόπος όπου πολλοί Έλληνες πρόσκοποι εκτελέστηκαν πρώτον γιατί ήσαν πρόσκοποι και δεύτερον επειδή ήσαν ΄Ελληνες.
Αμέσως μετά την Κεμαλική επανάσταση άρχισαν να φτάνουν κακές ειδήσεις για το μέλλον του μικρασιατικού ελληνισμού. Τότε οι Κατωπαναγιούσηδες άρχισαν να φεύγουν προς τα γειτονικά ελληνικά νησιά για σωθούν αφήνοντας πίσω τις πατρογονικές τους εστίες και τους τάφους των πατέρων τους. Όσοι έμειναν πίσω με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να διασώσουν κάτι από τις περιουσίες τους, αντιμετώπισαν την έχθρα των επιδρομέων που κατέλαβαν την Κάτω Παναγιά και επιδόθηκαν σε λεηλασίες, εμπρησμούς, βιασμούς και φόνους.
Οι Τούρκοι συνέλαβαν αμέσως τους προκρίτους του χωριού αλλά και τους προσκόπους, η κοινωνική και πατριωτική δράση των οποίων τους ενοχλούσε και αφού τους βασάνισαν τους θανάτωσαν.
Μετά το 1922, όσοι πρόσκοποι γλύτωσαν και βρήκαν καταφύγιο στη Χίο, ίδρυσαν εκεί μαζί με άλλους διασωθέντες προσκόπους της Αγίας Παρασκευής και του Τσεσμέ τη 2η προσκοπική ομάδα της Χίου.

ΣΩΚΙΑ

Τα Σώκια εκτείνονται δεξιά του ποταμού Μαιάνδρου, κοντά στις ακτές του κόλπου της Εφέσου και υπάγεται στον νόμο της Σμύρνης. Παράγει φρούτα, καπνά, σταφίδα και γλυκόριζα. Κατά την αρχαιότητα στην περιοχή των Σωκίων ήκμασαν οι πόλεις Πριήνη, Μυούς, Μίλητος, Ηράκλεια και μαγνησία.
Όταν αποβιβάστηκε ο Ελληνικός Στρατός στη Σμύρνη τον Μάιο του 1919, οι Έλληνες των Σωκίων, που ήταν περίπου 8.000, περίμεναν με λαχτάρα την άφιξη των Ελλήνων Στρατιωτών για ν’ απελευθερώσουν την πόλη τους. Έτσι, άρχισαν να οργανώνουν εθνικούς συλλόγους και μια προσκοπική ομάδα.
Αντί όμως να καταλάβουν την πόλη τα Ελληνικά στρατεύματα, την κατέλαβαν οι Ιταλοί, οι οποίοι παρέμειναν μέχρι τον Απρίλιο του 1922. Από τότε έως την κατάρρευση του μετώπου τα Σώκια έμεινα Ελληνικά για να ξαναπέσουν στα χέρια των Τούρκων αμέσως μετά την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού.
Τον Μάρτιο του 1921, με την ανοχή των Ιταλών κατακτητών οι Τούρκοι συλλαμβάνουν του Έλληνες υπηκόους και όσους προσκόπους μπόρεσαν να βρουν και τους φυλακίζουν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Στη φυλακή οι πρόσκοποι και οι έλληνες υπήκοοι έμειναν, κάτω από άθλιες συνθήκες, 13 μήνες, μέχρι τις 8 Απριλίου 1922,που ο Ελληνικός Στρατός κατέλαβε την πόλη.
Τα ξημερώματα εκείνης της μέρας και πριν εισβάλλουν οι Έλληνες στα Σώκια, οι Τούρκου φυγαδεύουν τους κρατούμενους, δεμένους κατά τετράδες, προς τα τσετοκρατούμενα βουνά. Τότε αρχίζει μια μαρτυρική πορεία κάτω από εφιαλτικές συνθήκες. Οι Έλληνες υπήκοοι και οι πρόσκοποι, βασανιζόμενοι διαρκώς, αναγκάζονται να περπατούν χωρίς νερό και φαί, και όσοι δεν τα κατάφερναν τουφεκίζονταν επί τόπου. Από τους προσκόπου ξεχώρισαν αρκετούς και τους σκότωσαν χωρίς οίκτο. Από τον τραγικό αυτόν Γολγοθά σώθηκαν ελάχιστοι.
Για τις εγκληματικές πράξεις των Τούρκων στα Σώκια Το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων αντέδρασε με διαμαρτυρίες και δημοσιεύματα, αλλά και αρχιπρόσκοπος Λόρδος Μπέιντεν – Πάουελ έκανε έντονο διάβημα στην Κοινωνία των Εθνών.

ΑΪΔΙΝΙ

Η πόλη του Αϊδινίου βρίσκεται Ν. Α της Σμύρνης από την οποία απέχει 70 χλμ. και είναι χτισμένη στα ερείπια των αρχαίων Τράλλεων. Ήταν από τις ομορφότερες πόλεις της Μ. Ασίας, με πληθυσμό 35.000 κατοίκων. Η Ελληνική κοινότητα αριθμούσε 8.000 ψυχές και διατηρούσε σχολεία, εκκλησίες, βιβλιοθήκη, ένα μικρό νοσοκομείο και πολλά ιδρύματα.
Από τους πρώτους μήνες του 1919, λειτούργησαν στην πόλη τρεις προσκοπικές ομάδες που είχαν συνολικά πάνω από 100 προσκόπους. Ένας Τοπικός Προσκοπικός Σύνδεσμος από διακεκριμένους Έλληνες κατοίκους βοηθούσε υλικά και ηθικά το προσκοπικό έργο. Ιδρυτής και εμψυχωτής του προσκοπικού ιδεώδους στο Αϊδίνι υπήρξε ο εμπνευσμένος ιδεολόγος Νικόλαος Αυγερίδης.
Το 4ο Σύνταγμα πεζικού και Τάγμα του 8ου Συντάγματος Κρητών, υπό τις διαταγές του αντισυνταγματάρχη Σχοινά, ολοκλήρωσαν την κατάληψη του Αϊδινίου, στις 14 Μάιου 1922. Οι κάτοικοι υποδέχτηκαν τους στρατιώτες με πανηγυρισμούς και γλέντια.
Ο Σχοινάς όμως δεν είχε πάρει τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας, εκμεταλλευόμενοι την αδράνεια του αυτή, καθώς και μια σειρά λαθών πολεμικής τακτικής, οι Τούρκοι κατάλαβαν την πόλη και ο Ελληνικός Στρατός αποχώρησε ηττημένος.
Αυτό που επακολούθησε μόνο η λέξη «κόλαση» μπορεί να το περιγράψει. Επί τρεις μέρες οι Τούρκοι έσφαζαν, λεηλατούσαν και ατίμαζαν. Αποκορύφωμα όμως της ανεπανάληπτης αυτής βαρβαρότητας υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, ο πρωτοφανής βασανισμός και η σφαγή των προσκόπων της πόλης.
Όταν οι Τούρκοι άρχισαν τις επιθέσεις κατά του Αϊδινίου οι πρόσκοποι, με επικεφαλής τον Νικόλαος Αυγερίδη και τους αρχηγούς τους, στάθηκαν στο πλευρό τόσο των μαχόμενων στρατιωτών όσο και του αμάχου πληθυσμού. Και ενώ ο αντισυνταγματάρχης Σχοινάς εγκατέλειπε τη πόλη στη μανία των Τούρκων οι πρόσκοποι συνεχίζουν να βοηθούν όπου μπορούν αρνούμενοι να φύγουν μαζί με το στρατό για να σωθούν.
Οι Τούρκοι συλλαμβάνουν πάνω από 30 προσκόπους και άλλους τους σκοτώνουν επί τόπου. Αυτούς τους 30 με συνεχείς ξυλοδαρμούς τους φυλακίζουν στα υπόγεια του Διοικητηρίου, όπου περνούν και την τελευταία νύχτα της ηρωικής ζωής τους. Γνωρίζοντας τι τους περιμένει η μεταλαμβάνουν των αχράντων μυστηρίων, με ιερουργό τον Αυγερίδη και για άρτο μερικά ψίχουλα και για οίνο κάποιες στάλες νερό από ένα παγούρι.
Στις όχθες του Εύδωνα ποταμού παίχτηκε η τελευταία πράξη της τραγωδίας των προσκόπων του Αϊδινίου. Αρνούμενοι να αλλαξοπιστήσουν πέφτουν όλοι κάτω από το μαχαίρι του δημίου, κραυγάζοντας ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΣ.
Τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό το ολοκαύτωμα των προσκόπων του Αϊδινίου προκάλεσε έντονες διαμαρτυρίες και επικρίσεις. Οι απεσταλμένοι των Γαλλικών εφημερίδων Matin και Éclair περιγράφουν με μελανά χρώματα τη σφαγή. Ο Αρχιστράτηγος της Μικρασιατικής εκστρατείας Λεωνίδας Παρασκευόπουλος εξάρει την θυσία των προσκόπων του Αϊδινίου καιν τους φέρνει σαν παγκόσμιο παράδειγμα αυτοθυσίας και φιλοπατρίας.
Στην Ελλάδα και στο εξωτερικό η ηγεσία του ΣΕΠ εξέδωσε ανακοινώσεις όπου εκθείαζε τον προσκοπικό ηρωισμό και καυτηρίαζε τις σφαγές. Ο ιδρυτής του Προσκοπισμού Λόρδος Μπάντεν Πάουλ σε επιστολή του στον Πρέσβη της Ελλάδος στο Λονδίνο γράφει:
Το έγκλημα αυτό προκαλεί φρίκη και αποτροπιασμό σε όλον τον πολιτισμένο κόσμο
Οι εφημερίδες της εποχής έδωσαν ιδιαίτερη προβολή καυτηριάζοντας την Τουρκική θηριωδία εις βάρος των αθώων και ηρωικών προσκόπων του Αϊδινίου. Ο Δημοσιογράφος και υφυπουργός εξωτερικών Γιάννης Καψής στο βιβλίο του «Χαμένες Πατρίδες» αφιερώνει πολλές σελίδες στους μάρτυρες προσκόπους. Ο συγγραφέας Δημήτρης Φωτιάδης, στα «Ενθυμήματά» του, περιγράφει την τραγωδία του Αϊδινίου και των προσκόπων του, που πέθαναν φωνάζοντας «Ζήτω η Ελλάς». Η επίσημη ιστορία του Στρατού αναφέρεται διεξοδικά στα γεγονότα του Αϊδινίου και εξάρει την συμβολή των προσκόπων.
Μνημόσυνα τελέστηκαν σε όλες τις πόλεις που υπήρχαν προσκοπικές ομάδες. Και η πολιτεία απένειμε στη Σημαία του Σώματος το Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας Α΄ Τάξεως, για την αυτοθυσία των προσκόπων του Αϊδινίου.
Σε πολλές πόλεις της πατρίδας μας έχουν αναγερθεί επιβλητικά μνημεία που διαλαλούν τον ηρωισμό των προσκόπων του Αϊδινίου.
Στη Νέα Σμύρνη υπάρχουν δύο δρόμοι με τ’ όνομα «οδός Προσκόπων Αϊδινίου.
Στη Νέα Σμύρνη, επίσης, στη κεντρική πλατεία, υπάρχει και μνημείο στη μνήμη της θυσίας των Προσκόπων του Αϊδινίου.
Στη Μυτιλήνη, στο Μακρύ-Γιαλό, μνημείο για του θυσιασθέντες προσκόπους του Αϊδινίου και των Σωκίων.
Στην Νίκαια (Κοκκινιά) Μνημεία υπέρ των πεσόντων προσκόπων Αϊδινίου και Σωκίων.
Στο Βόλο, μνημείο υπέρ των πεσόντων προσκόπων Αϊδινίου.
Στη Θεσσαλονίκη, ηρώο υπέρ των προσκόπων του Αϊδινίου.
«Ο χρόνος είναι δυνάστης των ανθρώπων παράφορος», λέει ο ποιητής. Είναι εχθρός της μνήμης, ισοπεδώνει τα πάντα, στο διάβα του σβήνουν έθνη, πολιτείες και άνθρωποι. Αυτός όμως φθονερός Γέρων όταν πλησιάσει τους τόπους που μαρτύρησαν οι Μικρασιάτες πρόσκοποι θα υποκλιθεί με θαυμασμό και δέος διώχνοντας μακριά τη λήθη που τυλίγει όλα τα ανθρώπινα: έπεα, πράξεις και παραλήψεις.

Ας είναι αιώνια η μνήμη τους

Πολύκαρπος Πολυκάρπου
Οκτ. 2012