Μαλακοπή

α-Τοπογεωγραφικά

Η κοινότητα της Μαλακοπής, μια από τις μεγαλύτερες του χώρου, βρίσκεται «επί αναπεπταμένου πεδίου ελαφρώς επικλινούς νοτιοδυτικά της Καισαρείας επί της αρχαίας οδού της αγούσης εκ του Βυζαντίου προς την Περσίαν και Βαγδάτην...»[1]και ιδία επί της δημοσίας λεωφόρου της Βαγδαονίτιδος πεδιάδας που συνδέει τη Νίγδη με τη Νεβσεχίρ.

β-Διοικητικά

Πρόκειται περί μιας μεικτής ελληνοφώνου κοινότητας που διοικητικά υπαγότανε[2] στο Μουτεσαριφλίκ (ι) της Νίγδης, μιας από τις οκτώ μεγάλες περιφέρειες της Καππαδοκίας, στο Καϊμακαμλίκ (ι) της Νεβ-Σεχίρ- Νεαπόλεως, και στο Βαλελίκ (ι) του Ικονίου που «ισούται σχεδόν προς την Παλαιάν Ελλάδα ολόκληρον ηυξημένην κατά το ήμισυ αυτής[3] με πέντε μεγάλα Σαντζάκια: Ικονίου, Νίγδης, Αττάλειας, Χαμίτ- μπάς, Βουρδουνίου…»... με μια σχετικά ικανοποιητική δύναμη της τάξεως – σταθμό χωροφυλακής να εδρεύει στη συνοικία Απαλή και το Ταχυδρομείο - Τηλεγραφείο[4] στο κέντρο της κοινότητας.

Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1910 προήχθη σε ναχιγιέ- επαρχία με την ίδρυση μάλιστα Δημαρχίας το κτίριο της οποία ανηγέρθη στη θέση του πρώτου τουρκικού σχολείου στο κέντρο της κοινότητας.

γ-Ιστορικά

Το πότε δημιουργήθηκε μας είναι άγνωστο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, γνωρίζουμε πως υπήρχε από τους βυζαντινούς χρόνους, μιας και πληθώρα βιβλιογραφικών αναφορών καταμαρτυρεί του λόγου το αληθές, από τη «Χρονογραφία» του βυζαντινού Θεοφάνη,[5] για παράδειγμα, έως και το «Έπος του Διγενή»...[6] αλλά και τον Αναστάσιο Λεβίδη έως τον Συμεών Φαρασόπουλο που την θεωρούσαν ως έδρα

μεγάλης στρατιωτικής δύναμης,[7] ιδία μεταξύ του 8^ου και 10^ου αιώνα. Άποψη η οποία επαναλαμβάνεται και θεμελιώνεται στην παράδοση, η οποία θέλει τον Ιωάννη Τσιμισκή να δημιουργεί την κοινότητα ως ένα ορμητήριο του στρατού του προς απόκρουση των εχθρών που πρόσβαλαν τα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας...αλλά και σ’ έναν μόνιμο οικισμό από τους ασθενείς, τους τραυματίες, και τους πτωχότερους των ανδρών του...[8]

Βάσιμα, όμως, πιστεύουμε πως η ιστορία της κοινότητας είναι κατά πολύ αρχαιότερη από τις προαναφερόμενες καταγραφές, κάτι που στηρίζεται στις υπάρχουσες αχρονολόγητες ανθρώπινες κατασκευές, αυτές δηλαδή των υπογείων πολιτειών των οποίων η ύπαρξη καταμαρτυρείται τόσο από τον ιστορικό Ξενοφώντα, όσο και από τον γεωγράφο Στράβωνα...[9] Ο Παύλος Καρολίδης μάλιστα, ιστορικός με καταγωγή από τα μέρη εκείνα, ισχυριζότανε σε σχετικό πόνημά του πως όλα ετούτα, οι υπόγειες κατασκευές του χώρου δηλαδή και ο τρωγλοδυτικός τρόπος ζωής ήταν από την εποχή των Φρυγών.[10]

δ-Ονοματολογικά

Περί του ονόματος της Μαλακοπής υπάρχουν αρκετές είναι αλήθεια εκδοχές. Από Μελάγκια, που είναι η παλαιότερη, μέχρι και την πλέον συνηθισμένη ως Μαλακοπή ή Μαλακοπιά ή Μαλακοπαία. Αλλά και ως Malakubiya από τους Άραβες γεωγράφους του 9^ου αιώνα.[11] Όπως επίσης και περί της ερμηνείας της λέξεως, με κυρίαρχη την άποψη, η οποία αποδέχεται πως προέρχεται από το μάλα και κόπος, δηλαδή πολύς κόπος. Ίσως σωστότερης, καθώς η Καππαδοκία και συνεπώς η Μαλακοπή ήταν άνυνδρες περιοχές και χρειαζότανε πολύς κόπος για την άντληση του νερού από πηγάδια βάθους 70 και 80 μέτρων. Εξάλλου και η Τουρκική της ονομασία ως Ντερίνκουγιού σημαίνει το «βαθύ πηγάδι».

Εξαιρετικό ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν οι απόψεις δυο τοπικών ιστοριοδιφών. Του Νίκου Ρίζου,[12] για παράδειγμα, που θεωρεί πως η ονομασία προέρχεται από το ποταμάκι Κοπτ που έκοβε στα δυο την κοινότητα σε άνω και κάτω μαχαλά. Αλλά και Πέτρου Καρφόπουλου δασκάλου της κοινότητος που καταγράφει πως, «στους παλαιούς κτηματολογικούς κώδικας η Μαλακοπή φέρεται ως Μελέκ- κιόι- Αγγελοχώρι».[13]

Τέλος, υπάρχει και μια τελευταία θεωρία – ετυμολογική ανάλυση του ονόματος που θέλει να προέρχεται από τη λέξη «μαλάκια», δηλαδή εγκαταλειμμένες γαίες. Θέμα υπαρκτό μιας και υπήρχαν αρκετές από δαύτες εξαιτίας του ασύμφορου της καλλιέργειάς τους, ιδία μάλιστα στην παρακείμενη αρχαία κώμη Κοπιά...[14]

ε-Πληθυσμιακά

Περί του πληθυσμού οφείλουμε να είμαστε αφενός μεν προσεκτικοί και αφετέρου επιφυλακτικοί με τους αριθμούς που μας δίδουν οι πηγές και η σχετική βιβλιογραφία. Η έλλειψη ικανής στατιστικής υπηρεσίας, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, μα και οι ιδιαίτερες συνθήκες, προσέφεραν μια πληθώρα αριθμών που αντιφάσκουν μεταξύ των. Εννοείται πως εξαρτάται και από τον χρόνο της παροχής της πληροφορίας. Έτσι, για παράδειγμα, ο γιατρός Φαρασόπουλος το 1895 μας μιλά πως κατοικείται από 2.000 ψυχές από τις οποίες οι 1600 χριστιανοί ορθόδοξοι.[15] Ο Αρχέλαος Σαραντίδης το 1899 πάλι καταγράφει πως η Μαλακοπή είναι μια ελληνόφωνος κοινότητα με 2400 κατοίκους από τους οποίους οι 2000 χριστιανοί.[16]Ο Παντελής Κοντογιάννης αναφέρει το 1921 πως η κοινότητα είχε 4000 κατοίκους[17] κλπ.

Σε κάθε περίπτωση ως τις πλέον αξιόπιστες καταγραφές θεωρούμε αυτές του ΥΠΕΞ, οι οποίες έγιναν ύστερα από συστηματική έρευνα του Ελληνικού Προξενείου της Κωνσταντινούπολης το 1916 και της Μαρίας Ασβέστη, η οποία ασχολήθηκε ιδιαίτερα και με βάση τους πίνακες των ανταλλαχθέντων.

Έτσι, σύμφωνα με το Προξενείο «η Μαλακοπή αριθμεί περί τας 350 ημετέρας οικογενείας παρά τοις ισαρίθμοις μωαμεθανικαίς»[18] και της δευτέρας η οποία αναφέρει πως η κοινότητα είχε 245 οικογένειες.[19]

Στο σημείο αυτό ν’ αναφέρουμε τους λόγους για τους οποίους όλες οι σχετικές αναφορές σφάλλουν και μάλιστα σημαντικά.

α-Ο πληθυσμός της κοινότητας, κατά το τελευταίο τέταρτο του 19^ου αιώνα, μειώθηκε δραματικά εξαιτίας της εσωτερικής μετανάστευσης του ενεργού της πληθυσμού προς τα μεγάλα αστικά κέντρα της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης, του Ικονίου κλπ. για βιοποριστικούς και όχι μόνο λόγους.

β- Οι εντάσεις εξαιτίας του πρώτου μεγάλου πολέμου, οι συνεχείς διώξεις, αλλά και οι πιέσεις από πλευράς των Νεότουρκων οδήγησαν τους νέους ή σε κάθε περίπτωση μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού να μεταναστεύσει προς τα οργανωμένα κέντρα του ελληνισμού και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη και οι οποίοι μετά την καταστροφή παρέμειναν ως Εταπλί...[20]

ζ-Θρησκευτικά

Εκκλησιαστικά η κοινότητα υπαγότανε στη Μητρόπολη Ικονίου,[21] ο Μητροπολίτης της οποίας διέμενε συνήθως στη Νίγδη και έφερε τον τίτλο «Υπέρτιμος και Έξαρχος πάσης Λυκαονίας και Δευτέρας Καππαδοκίας».[22] Και λέμε συνήθως, διότι το μουσουλμανικό στοιχείο υπερτερούσε του ελληνικού στην πόλη του Ικονίου, κάτι που δεν συνέβαινε στη Νίγδη, στην οποία ζούσαν περισσότεροι από τρεις χιλιάδες χριστιανοί ορθόδοξοι, δύο χιλιάδες Αρμένιοι και δέκα χιλιάδες μουσουλμάνοι[23] με 30-40 χριστιανικές κοινότητες γύρω από την πόλη, οι περισσότερες μάλιστα εκ των οποίων ήταν και ελληνόφωνες. Τουναντίον, το Ικόνιο ήταν κύρια πόλη μουσουλμανική. Από τα υπάρχοντα μάλιστα στοιχεία προκύπτει πως την κατοικούσαν περίπου 44.000 εκ των οποίων μόλις 2.000 χριστιανοί Έλληνες και 3.000 Αρμένιοι. Διέθετε, επίσης, 44 τζαμιά, 42 Μενδρεσέδες και μόλις μια μεγάλη ελληνική εκκλησιά με ελάχιστα παρεκκλήσια. Γεγονός που εξηγεί σαφέστατα και καθαρά την ύπαρξη και της δεύτερης έδρας της μητροπόλεως.

Όπως όλες οι κοινότητες έτσι και η Μαλακοπή διέθετε μια σειρά μικρών και μεγάλων εκκλησιών κτισμένων σε διαδοχικά στάδια στο διάβα του χρόνου με αρχαιότερη αυτήν των Αγίων Θεοδώρων στον Κάτω Μαχαλά. Αντίστοιχή της η των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στον Πάνω Μαχαλά, αλλά και οι Άγιοι Ανάργυροι, ο Άγιος Φίλιππος, λαξευτή και υπόγεια, η λαξευτή Αγία Κυριακή, ο Άγιος Ιωάννης, ο Άγιος Βασίλειος σε βάθος τεσσαράκοντα πήχεων λαξευμένος, η Αγία Θέκλα, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Γεωργίου κλπ.[24]

[1] Μ. Μαραβελάκης- Α.Βακαλόπουλος, Οι προσφυγικές εγκαταστάσεις στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 26

[2] Βαλελίκ, βιλαέτιον =Γενική διοίκηση

Μουτεσαριφλίκ αλλά και Σαντζάκι= Διοίκηση- Προΐσταται ο μουτεσαρίφης

Καϊμακαμλίκ αλλά και καζάς = Υποδιοίκηση- Προΐσταται ο καϊμακάμης

Μουδουρλίκ- ναχιγιέδες = Δήμος, κωμόπολη- Προΐσταται ο μουδούρης

[3] Π. Κοντογιάννης, Γεωγραφία της Μικράς Ασίας, Αθήνα 1921, σ. 144

[4] Το Τηλεγραφείο τοποθετήθηκε το 1910 σύμφωνα με την από 2/2/1910 απόφαση της Γενικής Συνελεύσεως των κατοίκων... Γ.Α.Κ. Αρχείο τ. Ταμείο Ανταλλαξίμων Καππαδοκίας α/α Κώδικα 347 (547) σ. 4

[5] Ελ. Τζιούτζια, Μαλακοπή της Καππαδοκίας μέσα από πηγές, έγγραφα, μαρτυρίες, Θεσσαλονίκη, εκδ. ναυς 2007, σ. 37, « Ααρών ο των Αράβων αρχηγός ελθών εις Τύανα ωκοδόμησεν οίκον της βλασφημίας αυτού. Και πολιορκήσας παρέλαβε το Ηρακλέους κάστρον οχυρώτατον πάνυ υπάρχον και Θήβασαν και την Μαλακοπαίαν και την Σιδηρόπαλον και την ‘Ανδρασον...».

[6] Κ. Νίγδελης -Σ. Κοιμίσογλου, Η Μαλακοπή της Καππαδοκίας, Θεσσαλονίκη, εκδ. Δήμου Συκεών 2003, σ. 35

«και παρεάσας τα πολλά, εν υμίν υπομνήσω

Ο και προς ώραν γέγονεν εις τη Μαλακοπαία

Οπότε μας εκύκλωσαν οι στρατηγού αθρόως

Και ώσπερ τείχος γύρωθεν έστησαν τα φουσάτα

Υμείς δε εις απόγνωσιν κατήχθητε θανάτου

Αποκλεισθέντες ένδοθεν πάντες ώσπερ εν τάφω...»

[7] Συμεών Φαρασόπουλος, Τα Σύλλατα, μελέτη του νομού Ικονίου υπό γεωγραφικήν, φιλολογικήν και εθνολογικήν έποψιν, Κωνσταντινούπολη 1895, σ. 49

[8]Δ. Μακρόας, «Η Μαλακοπή», Ξενοφάνης, Σύγγραμμα Περιοδικόν του συλλόγου Μικρασιατών Ανατολής, τ. 4^ος [1907] σ. 409, «Φαίνεται ότι ο πρώτος συνοικισμός εγένετο κατά τον μεσαίωνα, ίσως μεταξύ της 8^ης και 10^ης εκατονταετηρίδος, οπότε οι Ελληνικοί στρατοί υπό την ηγεσίαν των Αυτοκρατόρων Νικηφόρου Φωκά και Ιωάννου Τσιμισκή έβαινον εκείθεν προς απόκρουσιν των εξ ανατολών προσβαλλόντων τα όρια του Ελληνισμού, Αράβων, Περσών κλπ.

Η θέσις εν η σήμερον κείται η ειρημένη κωμόπολις ευρισκομένη επί της οδού της εκ Βυζαντίου προς Περσίαν και Βαγδάτην αγούσης και εν αναπεπταμένω ελαφρώς επικλινεί πεδίω περιοριζομένω εξ ανατολών, βορρά και δυσμών υπό οροσειρών και υψωμάτων είναι καταλληλοτάτη δια στρατοπέδευσιν και διαχείμασιν πολυπληθών στρατευμάτων. Οι ανωτέρω δε Αυτοκράτορες κατά τας προς ανατολάς εκστρατείας των εν τε τη προχωρήσει και επιστροφή επανειλημμένως εστρατοπέδευσαν και διεχείμασαν αυτόθι, ιδία ο ένδοξος Τσιμισκής, όστις και περίκομψον ωκοδόμησεν εκεί ναόν επ’ ονόματι τιμώμενον των Αγίων Θεοδώρων...

Φρονώ λοιπόν ότι κατά τον μεσαίωνα και ιδία κατά τους χρόνους των ειρημένων Αυτοκρατόρων, εκ των ασθενών, των τραυματιών και των πτωχοτέρων ανδρών των στρατιών, τη συγκαταθέσει βεβαίως των αρχηγών, απετελέσθη ο πρώτος συνοικισμός ου μόνον της Μαλακοπής, αλλά και των πέριξ ελληνικών χωρίων... ».

[9] Συμεών Κοιμίσογλου, Καππαδοκία, μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, Ελλήνων, ιστορία, πίστη, πολιτισμός, Θεσσαλονίκη, εκδ ναυς 2006, «...τα σπίτια ήταν υπόγεια, οι δε πόρτες των σπιτιών έμοιαζαν με στόμιο πηγαδιού στο οποίο, όταν κάποιος κατέβαινε κι έμπαινε μέσα ο χώρος ήταν μεγάλος. Τα υποζύγια έμπαιναν μέσα στα ορύγματα, ενώ οι άνθρωποι κατέβαιναν στα σπίτια από σκάλες. Μέσα σ’ αυτές τις οικίες εκτρέφονταν γίδες και μικρά ζώα, βόδια, κότες...» σ. 66

[10] Παύλος Καρολίδης, Καππαδοκικά, ήτοι πραγματεία ιστορική και αρχαιολογική, περί Καππαδοκίας, Αθήνα 1874 σ. 37

[11] Μπαλλιάν-Παντελεάκη- Πετρόπουλου, Καππαδοκία Περιήγηση στη Χριστιανική Ανατολή Αθήνα 1991, σ. 122

[12] Ν. Ρίζος, Καππαδοκικά, σ. 98

[13] Ελ. Τζιούτζια, ό.π. σ. 37

[14] Ό.π. σ 38, βλ Περιοδικόν «Ξενοκράτης» ό.π. τ. 4^ος σ. 411 σύμφωνα με το οποίο μια εκδοχή θέλει την ονομασία να προέρχεται από τις λέξεις Μαλάκια (εύφορες γαίες)-κοπιά (παρακείμενη εγκαταλελειμμένη κοινότητα) = Μαλακοπιά.

[15] Συμεών Φαρασόπουλος, Τα Σύλλατα, Μελέτη του νομού Ικονίου υπό Γεωγραφικήν Φιλολογικήν και Εθνολογικήν έποψιν, Εν Αθήναις 1895, σ. 60

[16] Αρχελάου Ι. Σ., Η Σινασός, ήτοι θέσις, ιστορία, και διανοητική κατάστασις, ήθη, έθιμα και γλώσσα της εν Καππαδοκία κωμοπόλεως Σινασού και σύντομος περιγραφή των εν επαρχίαις Καισαρείας και Ικονίου Ελληνικών κοινοτήτων, Εν Αθήναις 1899 σ. 124

[17] Π. Κοντογιάννης, ό.π. σ. 152

[18] Κ. Νίγδελη -Σ. Κοιμίσογλου, Η Μαλακοπή της Καππαδοκίας, Δήμος Συκεών 2003, σ. 21

[19]Μαρία Ασβέστη, Επαγγελματικές ασχολίες των Ελλήνων της Καππαδοκίας, Αθήνα, εκδ. Επικαιρότητα, 1980 σ. 99

[20] Εταπλί, μη ανταλλαχθέντες, θεωρήθηκαν οι Έλληνες τουρκικής υπηκοότητας κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης οι εγκαταστημένοι προ της 30^ης Οκτωβρίου 1918

[21] 16^η Μητρόπολη κατά το Συνταγμάτιον του Οικουμενικού Πατριαρχείου

[22] Δ. Μακρόας, ό.π., σ. 420 «…ότι εν Μαλακοπή πάντοτε οι Έλληνες ανήκουσιν εις την Ορθόδοξον Χριστιανικήν Θρησκείαν, άμεσος δε προϊστάμενος θρησκευτικώς και πνευματικώς είναι ο Έλλην Μητροπολίτης Ικονίου, Υπέρτιμος και έξαρχος πάσης Λυκαονίας και δευτέρας Καππαδοκίας».

[23]Αθανάσιος Καραθανάσης, Καππαδοκία, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 48

[24] Δ. Μακρόας, ό.π, σ. 420

{gallery}kappadokia/malakopi/malakopiaaa{/gallery}

Μαλακοπή φωτογραφίες παλαιές

{gallery}kappadokia/malakopi/malakopifotopalaies{/gallery}

Άγιοι Θεόδωροι - Μαλακοπή

α-Ο μύθος

Υπήρχε μια παράδοση, πεποίθηση, θα λέγαμε. Πως τούτη η εκκλησιά κτίστηκε στα χρόνια του μεγάλου βασιλιά, του Τσιμισκή, τότε, στα χρόνια εκείνα τα ηρωικά, από τον ίδιο μάλιστα... Και κάτι ακόμα. Προς τιμήν του οι ευσεβείς και ευγνώμονες κάτοικοι της κοινότητας χρηματοδότησαν την κατασκευή μιας προσωπογραφίας του σε φυσικό μέγεθος που σωζόταν μέχρι και τους πρόσφατους χρόνους στον τοίχο του νάρθηκα. Άποψη, πίστη θα λέγαμε, ευρύτατα διαδεδομένη και καταγεγραμμένη απ’ όλους τους τοπικούς ιστοριοδίφες από τις αρχές του 19^ου αιώνα.

Για παράδειγμα, ο Πατριάρχης Κύριλλος αναφέρει πως «...δυο ώρας από το Ενεγί απ’ ευθείας εις το μέσον της λεωφόρου είναι χωρίον διακοσίων οσπητίων Μελεκοπί λεγόμενον, εν αυτώ είναι μια εκκλησία επ’ ονόματι των Αγίων Θεοδώρων οικοδομή, ως λέγουσι Ιωάννου Βασιλέως του Τσιμισκή είναι...».[1] Στο αυτό μήκος κύματος και οι λοιποί όπως: Αν. Λεβίδης, Σ. Φαρασόπουλος, Ν. Ρίζος κλπ. Με άπαντες να συμφωνούν πως επρόκειτο περί ενός ναού που, σύμφωνα μ’ όλες τις ενδείξεις και κυρίως την παράδοση, μιας και δεν σωζόταν η κτητορική πλάκα, αλλά και η προαναφερόμενη προσωπογραφία, χρηματοδοτήθηκε και κατασκευάστηκε με την επιθυμία και την εντολή του Αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, κάπου μεταξύ 969 και 976.

Άποψη- πίστη που ερχότανε από τα βάθη του χρόνου, βαθιά ριζωμένη στις συνειδήσεις και τις καρδιές των κατοίκων... «Ο Τσιμισκής, ο δικός τους βασιλιάς, προστάτης τους...».

Έτσι απλά λοιπόν, χωρίς καμιά επεξεργασία, παραθέτουμε μερικές από τις μαρτυρίες, προφορική παράδοση, που μας προσέφερε πλουσιοπάροχα το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, τις οποίες συνέλεξε τότε, στα χρόνια της ανταλλαγής...

Μας λέει, λοιπόν, ο Χ. Βορρεόπουλος, κάτοικος της Μαλακοπής:[2]

«Ο Τσιμιχτσής ο βασιλιάς, στου Κωνσταντίνου τον καιρό, αρχαία, είχε θρόνο μέσ’ στη μέση της εκκλησιάς του Αγίου Θεόδωρου. Όταν η εκκλησία χάλασε, για να χτιστεί η νέα μεγάλη, χάλασαν και το θρόνο, τον έσπασαν και τον έκαμαν κομματάκια. Το θρόνο δεν τον είδε αυτός, αλλά άκουσε πως ήταν από πέτρα. Βρήκαν και τον αγιασμό κάτω από το θρόνο ή κάποιος νόμισε πως ήταν νερό, λούστηκε μ’ αυτόν και κατόπιν έπεσε το δέρμα του. Δεν ξεύρει τί είναι ο Τσιμιχτσής. Τότε ήταν πολλοί βασιλείς, σε κάθε επαρχία ήταν κι ένας βασιλιάς και στη Μαλακοπή ήταν βασιλιάς ή είχε το θρόνο του. Δεν τα προκάνανε αυτά ούτε και οι παππούδες μας, παλαιά ήταν...Όταν ήρθαν κάποτε οι Εγγλέζοι και δεν είδαν τον θρόνο, θύμωσαν...».

Η Δέσποινα Φειδοπούλου,[3] κάτοικος κι αυτή της Μαλακοπής, κατέθεσε στον συνεργάτη του Κέντρου Κωστάκη Θανάση πως, «Ο άγιος Τσιχμιτσής βασιλέως ήταν, δεν ξέρω, ήταν στην Μαλακοπιά, ερχόταν ξένοι να βρουν το θρόνο, αλλά τον είχαν χαλάσει για να σιάξουν τη νέα εκκλησιά, γιατί η παλαιά εκκλησιά ήταν υπόγεια μικρή και παλαιά. Όταν την έφτιαχναν χάλασαν το θρόνο του Τσιμιχτσή και ύστερα κτυπούσαν το κεφάλι τους, γιατί δεν ήξεραν ότι έκαναν κακό...».

Ο Λάζαρος Ανθημιάδης,[4] επίσης, κατέθεσε στο συνεργάτη του Κέντρου Αλ. Ιωακειμίδη πως «Νοτιοδυτικά του χωριού είχε μια εκκλησιά των Αγίων Θεοδώρων. Την εκκλησιά αυτή, όπως μας έλεγαν από παράδοση οι γεροντότεροι, την έχτισε ο βασιλιάς Τσιμισκής ύστερα από μια νίκη του ενάντια στους Αγαρηνούς στο μέρος αυτό. Επίσης μας έλεγαν οι γεροντότεροι πως το μέρος αυτό στους βυζαντινούς χρόνους λεγόταν Ζοάτρα...».

Στο σημείο αυτό σπεύδουμε να διευκρινίσουμε πως η τελευταία κυρίως μαρτυρία απαντά κατά τι σ’ ένα πρώτο ερώτημα που προκύπτει άμεσα.

Γιατί ο Τσιμισκής να αισθάνθηκε την ανάγκη να κτίσει εκκλησιά σε μια άγνωστη εν πολλοίς κοινότητα της Καππαδοκίας...

Γιατί εκεί και όχι κάπου αλλού, σε μια μεγαλύτερη πόλη, για παράδειγμα τη Νίγδη ή την Καισάρεια, όπου η προσφορά του θα γινότανε γνωστή σε περισσότερο κόσμο με ό,τι αυτό σημαίνει για κάθε χορηγό...

Επιπρόσθετα να τονίσουμε πως η περίφημη μάχη της Μαλακοπαίας έγινε το 863 με νικήτριες τις βυζαντινές δυνάμεις, οι οποίες υπό την αρχηγία του Μιχαήλ του Γ΄ (842-867) κατατρόπωσαν τους Άραβες επιδρομείς, με εκατόμβη θυμάτων, μεταξύ των οποίων και ο θρυλικός για την ανδρεία του Εμίρης Ομάρ της Μελετινής, δηλαδή σε προγενέστερο χρόνο.

Άρα:

Νομίζουμε πως τη σχετική απάντηση μας τη δίδει ο Συμεών Φαρασόπουλος, όπου μεταξύ των άλλων γράφει πως, «...η Μαλακοπή υπό ιστορικήν έποψιν λέγεται ότι υπήρξεν το στρατόπεδον Ιωάννου Τσιμισκή και Νικηφόρου Φωκά, εκαλείτο δε τότε Μελάγκια, ως τούτο αναφέρει εις των βυζαντινών συγγραφέων».[5] Κατά συνέπεια, ως έδρα των αυτοκρατορικών δυνάμεων, θα έπρεπε, ως οφείλετο, να υπάρχει σχετική εκκλησιά και για τις ανάγκες του στρατεύματος.

Επιπλέον και κάτι ακόμα που προσθέτει στην προηγούμενη άποψη. Οι Άγιοι Θεόδωροι είναι «στρατιωτικοί» άγιοι...

Να σημειώσουμε επίσης και τα παρακάτω επιβοηθητικά:

-η θέση της κοινότητας ή καλύτερα η περιοχή της Μαλακοπής, είναι εξαιρετικά σημαντική από το γεγονός πως βρίσκεται στην αρτηρία- μεγάλη στρατιωτική δημοσιά, την οποία χρησιμοποιούσαν οι αυτοκρατορικές δυνάμεις στις εκστρατείες τους προς τα ανατολικά σύνορα…

-σημαντικός ρωμαϊκός αρχικά και μετέπειτα βυζαντινός θεσμός, ήταν η δημιουργία μεγάλων στρατιωτικών σταθμών ή στρατοπέδων, τόπος συνάντησης των μικροτέρων στρατιωτικών τμημάτων των διαφόρων θεμάτων… Βάσεις που ονομάζονταν άπληκτα,[6] πολλές από τις οποίες στο διάβα του χρόνου μεταβλήθηκαν- μεταμορφώθηκαν σε κοινότητες.

β-Η νέα εκκλησιά

Βάσιμα θεωρούμε πως στις αρχές του 19^ου αιώνα σηματοδοτήθηκε μια περίοδος άνοιξης και ελευθεριών στην απέραντη οθωμανική αυτοκρατορία, της οποίας η σήψη ήταν πλέον εμφανής σε κάθε τομέα και πτυχή της καθημερινότητας. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που απετέλεσε το σημείο αιχμής για πιέσεις στους ιθύνοντες της αυτοκρατορίας από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής και κυρίως από την χριστιανική Ρωσία που, αποβλέποντας στο διαμελισμό της, αξίωνε να αναγνωρισθεί προστάτης όλων των ορθοδόξων κατοίκων της.

Με το σύνολο μάλιστα των ερευνητών να καταγράφει πως τούτες οι μεταρρυθμίσεις αποτελούσαν ένα σοβαρό, ιστορικό, νομικό μα και κοινωνικό σταθμό, ανάσα πνοής για την οθωμανική διοίκηση, μιας και είχε περιπέσει σ’ ένα διαρκές τέλμα από τα μέσα περίπου του 17^ου αιώνα.

Οι λόγοι πολλοί και διάφοροι, οι οποίοι δεν αποτελούν αντικείμενο της παρούσης μελέτης. Αρκούμεθα, όμως, να τονίσουμε πως απετέλεσαν τα όποια επιχειρήματα των μεγάλων δυνάμεων, αλλά και των φωτισμένων Οθωμανών αξιωματούχων προς την Υψηλή Πύλη για κάποιες αλλαγές.[7] Πράγμα που επετεύχθη μιας και με τα προτεινόμενα οριοθετήθηκαν οι σχέσεις, αλλά και γίνηκε μια κάποια προσπάθεια εξάλειψης των διακρίσεων εξαιτίας της θρησκείας, δημιουργήθηκε ένα νέο σύστημα απονομής δικαιοσύνης…

Τα πρώτα και σοβαρότερα νομοθετήματα τα οποία, ειρήσθω εν παρόδω, επηρέαζαν άμεσα τη ζωή των χριστιανών ορθοδόξων ήταν:

α-Το διάταγμα του Χάττι Σερίφ του Γκιούλχανέ[8] που δημοσιεύθηκε το 1839 επί βασιλείας Abdul Mecid που περιελάμβανε πρωτοπόρες διατάξεις για την εποχή του. Μάλιστα μεταξύ των άλλων προβλεπότανε:

-η εγγύηση για την ασφάλεια της ζωής και της τιμής των υπηκόων της αυτοκρατορίας ανεξάρτητα από θρησκευτικές πεποιθήσεις...

-η καταβολή φόρων ανάλογα με τη φοροδοτική ικανότητα του κάθε πολίτη…

-η απόκτηση από όλους, αλλά και η διάθεση κάθε είδους ιδιοκτησίας…

-η σύνταξη μελλοντικά Ποινικού Κώδικα…

-η διεξαγωγή των δικών δημόσια…

-η δημιουργία Συμβουλίου Δικαιοσύνης…

β- Το διάταγμα του Χάττι Χουμαγιούμ του 1856[9] είναι η δεύτερη ουσιαστικότερη προσπάθεια προς αυτή τη θετική κατεύθυνση. Παρόλο που αποτελεί εν πολλοίς μια επανάληψη όλων των εγγυήσεων του 1839, εν τούτοις περιελάμβανε νέες διατάξεις, αλλά και περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με όλες τις προτεινόμενες αλλαγές.

Έτσι εκτός των άλλων:

-διατηρούνταν όλες οι προνομίες των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων…

-προβλεπότανε ο σχηματισμός των επαρχιακών και κοινοτικών συμβουλίων…

-προβλεπότανε η διατήρηση των Πατριαρχικών και Επισκοπικών προνομίων…

-προβλεπότανε η συμπλήρωση και η κωδικοποίηση των νόμων και της δικονομίας…

-προβλεπότανε πως οι διαφορές μεταξύ των υπηκόων που είχαν την ίδια ή

διαφορετική θρησκεία θα εκδικαζότανε από τα μεικτά δικαστήρια δημοσίως …

-προβλεπότανε πως οι κληρονομικές υποθέσεις του χριστιανικού στοιχείου

μπορούσαν να εκδικασθούν από τα πατριαρχικά ή τα κοινοτικά συμβούλια…

-προβλεπότανε πως οι καταθέσεις όλων των μαρτύρων θα γινότανε δεκτές και οι

μάρτυρες θα ορκιζότανε ανάλογα με τη θρησκεία τους…

-προβλεπότανε πως οι υπήκοοι του κράτους θα ήταν ελεύθεροι να πιστεύουν σε όποια θρησκεία ήθελαν και θα είχαν το δικαίωμα να ιδρύσουν τις δικές τους εκκλησιές, σχολεία, νοσοκομεία...να επισκευάσουν τα παλιά κτίρια.

Με βάση τα ανωτέρω, λοιπόν, αλλά και μια σειρά άλλων μέτρων που δημοσιεύτηκαν στο δεύτερο ήμισυ του 19^ου αιώνα έχουμε μια νέα περίοδο στις σχέσεις μεταξύ του χριστιανικού και μουσουλμανικού στοιχείου, μια περίοδο σχετικής ισότητας, αλλά με αποτελέσματα εκπληκτικά στον τομέα της ναοδομίας. Ελεύθεροι πια οι χριστιανοί επιδίδονται σε μια άνευ προηγουμένου ανέγερση εκκλησιαστικών κτιρίων κάθε μορφής, σ’ έναν ατελείωτο οικοδομικό οργασμό και σε μια περίεργη άμιλλα μεταξύ των. Ποιός θα κτίσει την καλύτερη εκκλησιά. Ιδιότυπο ιερό ανταγωνισμό όχι μόνο μεταξύ των διαφόρων κοινοτήτων, αλλά ακόμα και μεταξύ των μαχαλάδων της ιδίας κοινότητας.[10]  

Αποτέλεσμα...το κτίσιμο απειράριθμων εκπληκτικών εκκλησιών, οι οποίες όχι μόνο κάλυπταν πλήρως τις λειτουργικές ανάγκες των πιστών, αλλά στις περισσότερες των περιπτώσεων παρέμεναν ανενεργές λόγω ελλείψεως πιστών.

Γεγονός που συνέβη και στην υπό εξέταση κοινότητα της Μαλακοπής.

Με τους τοπικούς άρχοντες να είναι μεν περιχαρείς και υπερήφανοι για το θεάρεστο έργο της ανέγερσης δυο εκκλησιών ταυτόχρονα όμως...όμως τα μάλα εγκληματούντες εν τη αγνοία τους, μιας και με την πράξη τους αυτή καταστρέψανε δυο παμπάλαιους βυζαντινούς ναούς με ό,τι ιδιαίτερο μπορεί να περιείχαν από κάθε άποψη, κτιριολογική, αγιογραφική, εξοπλιστική...

• Αυτόν του Ιερού Ναού των Αγίων Θεοδώρων, κτίσματος του 10^ου αιώνα και
• Του Ιερού Ναού των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ...

Για την τελεσθείσα, σε γενικό μάλιστα επίπεδο, καταστροφή,   ιδιαίτερα επικριτικός είναι ο Αναστάσιος Λεβίδης, ο οποίος με καυστικό τρόπο αναφέρεται σε «καταστρεπτικάς χείρας» που διέλυσαν όλες σχεδόν τις υπάρχουσες από αιώνων «αρχαίες εκκλησίες»...που «διέφυγον» μόνο οι λαξευτές και υπόγειες...

Επισημαίνοντας μάλιστα πως στην τελευταία του περιοδεία τον Οκτώβριο του 1892 μετά μεγάλης του λύπης άκουσε και έμαθε για την καταστροφή και της εικόνας του κτήτορος, αλλά και των λοιπών αρχαίων αντικειμένων...[11]

Χαρακτηριστικότατος είναι και ο Πέτρος Καρφόπουλος, νεαρός δάσκαλος της κοινότητας, στην αυτοβιογραφία του, τμήματα της οποίας παρουσιάζουμε:[12]

« Ότε όμως μετά τον Κριμαϊκόν πόλεμον εξεδόθη υπό του Σουλτάνου Απτούλ Μετζίτ το Χάττι- Χουμαγιούν, δι’ ου επανελάμβανε την υπόσχεσιν αυτού περί εφαρμογής των περί θρησκευτικών ελευθεριών διατάξεων του Χάττι Σερίφ του Γκιουλχανέ έσπευσαν οι Μαλακοπήται να ανεγείρουν δυο περικαλλείς ναούς συγχρόνως, τον ναόν των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ και τον των Αγίων Θεοδώρων εις τον κάτω μαχαλάν προς το Ν. άκρον, αμφοτέρους μετά τρούλων λαμπρούς και μεγαλοπρεπείς κατά τε την εξωτερικήν όψιν και την εσωτερικήν διακόσμησιν...

Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων ωκοδομήθη επί του χώρου της κατεδαφισθείσης δυστυχώς βυζαντινής Εκκλησίας των Αγίων Θεοδώρων ην κατά την παράδοσιν ανήγειρεν αυτός ούτος ο αυτοκράτωρ του Βυζαντίου Ιωάννης ο Τσιμισκής, ούτινος λαμπρά προσωπογραφία εις φυσικόν μέγεθος εσώζετο επί του τοίχου του Νάρθηκος του παλαιού ναού,[13] καθώς και ο μαρμάρινος αρχιερατικός θρόνος και το μαρμάρινον εικονοστάσιον εξαιρέτου τέχνης, κατά την ρητήν και ομόθυμον μαρτυρίαν των πατέρων ημών, τα μάρμαρα των οποίων τινά με εχρησμοποιήθησαν εις τον νέον ναόν, τινά δε εσώζοντο εις το προαύλιον μεχρι των ημερών μας...

Εκ των εις τον νέον ναόν χρησιμοποιηθέντων ήτο και ο επί της κορυφής του τρούλλου εστημένος υπερμεγέθης σταυρός, τα δύο προ του εικονοστασίου μανουάλια, η μεγάλη πλαξ της Αγίας Τραπέζης με επ’ αυτής γεγλυμμένον σταυρόν και τις επιτύμβιος ανάγλυφος πλαξ, άτινα μετά την ανταλλαγήν μετεκομίσθησαν υπό των Τούρκων και κατετέθησαν εις το εν Νίγδη ιδρυθέν μουσείον».

Φαίνεται επίσης πως υπήρξαν αρκετές αντιδράσεις για την απόφαση καταστροφής του παλαιού ναού των Αγίων Θεοδώρων και μάλιστα σε γενικευμένες. Ιδιαίτερα μάλιστα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, πρωτοστάτησε ο ιερομόναχος Σιλβέστρος, ένας από τους πρώτους διδασκάλους της κοινότητας, αλλά όπως εκ του αποτελέσματος προκύπτει, οι προσπάθειές του δεν τελεσφόρησαν.[14]

Τέλος, να προσθέσουμε και ορισμένες αξιοσημείωτες ιδιαιτερότητες- ομοιότητες.

1-Και οι δυο περικαλλείς ναοί θεμελιώθηκαν ταυτόχρονα το 1858 επάνω στα ερείπια δυο υπαρχόντων μικρότερων ναών.[15]

2-Ο κατασκευαστής αμφοτέρων των ναών ήταν ο αρχιτέκτονας Κυριάκος Παπαδόπουλος από τον Πόντο.[16]

3-Ο κατασκευαστής χρησιμοποίησε το αυτό δομικό υλικό, δηλαδή πελεκητό σκληρό μαύρο λίθο...αλλά επαναχρησιμοποίησε μαρμάρινο κυρίως υλικό από τους προϋπάρχοντας ναούς που κατεδάφισε...

4- Τα γενικά ναοδομικά χαρακτηριστικά αμφοτέρων των ναών είναι κοινά. Πρόκειται για τρίκλιτες βασιλικές μετά σχετικού τρούλου.

5-Το σύνολο της δαπάνης και για τους δύο ναούς ανήλθε στο σεβαστό ποσό των 15 χιλιάδων οθωμανικών χρυσών λιρών που καλύφθηκε από το ταμείο της Εφορείας αλλά και τις δωρεές των πιστών.

6- Οι εργασίες ανοικοδόμησης έγιναν επί της βασιλείας του Σουλτάνου Απτούλ Μετζί Χαν... αρχιερατεύοντος του Αγίου Ικονίου Νεοφύτου.  

γ-Ναοδομικά χαρακτηριστικά

αρχιτεκτονικός ρυθμός

1-Περιβάλλων χώρος

• Το πρώτο που έχουμε να τονίσουμε είναι πως ο ναός είναι κτισμένος επί ενός μεγάλου οικοπέδου εκτάσεως 3.670 τ.μ., το οποίο προ της ανακαινίσεως χρησιμοποιείτο και ως χώρος νεκροταφείου. Για την ανάδειξή του κατασκεύασαν στο διπλανό συνεχόμενο χώρο νέο νεκροταφείο, το οποίο περιτοίχισαν δια ευνόητους λόγους.[17]
• Το 1894 μετά από σχετική άδεια των αρχών και τη συλλογή των απαραιτήτων χρημάτων, στη βόρεια εξώθυρα της αυλής, ανήγειραν το κωδωνοστάσιο. Ένα εξαιρετικής σύλληψης και κατασκευής αρχιτεκτόνημα, αληθινό κομψοτέχνημα που κοσμεί το ναό και το χώρο...

Κυβοειδής βάση τουλάχιστον τεσσάρων μέτρων, ευμεγέθης αψιδωτή είσοδος...και μια σειρά τριών ορόφων με εξι ισοϋψή ανοίγματα... από τους οποίους, ο πρώτος στηριζόμενος σε ιδιαίτερη καμαροειδή κατασκευή και ο τελευταίος κατά τι μικρότερος.[18]

2-Εξωτερικά χαρακτηριστικά

• Πρόκειται πραγματικά περί ενός επιβλητικού ευμεγέθους κτιρίου του τύπου Βασιλικής μετά τρούλου, φτιαγμένου από ηφαιστειογενή ντόπια μαύρη πέτρα με καλοκομμένους δόμους και αρίστη αρχιτεκτονική...
• Δεξιά και αριστερά των πλευρών του φέρει μια σειρά καλοφτιαγμένων παραστάδων, οι οποίες σε άριστο συνδυασμό με τις γιγαντιαίες τυφλές αψίδες και τις απολήξεις των παραθύρων και σε κλειστούς σταυρούς, κοσμούν και προσφέρουν συνάμα περισσή κομψότητα...
• Τόσο η κεντρική θύρα του ναού, όσο και αυτή της βόρειας πλευράς κοσμούνται με συμβολικές παραστάσεις της Αμπέλου...
• Το κτίριο του ναού φέρει προστώο, επί του οποίου επικάθεται ο γυναικωνίτης, μήκους 4,5 μ. και πλάτους 12,5 μ...
• Η πρόσοψη του ναού φέρει τρεις αψίδες, [19] δυο μικρές και μια κεντρική μεγάλη, που στηρίζονται αριστερά και δεξιά επί κιονόκρανων και τεσσάρων ενωμένων κιόνων...[20]
• Υπάρχει μια αρκετά ευμεγέθης κεντρική είσοδος φέρουσα γύρωθεν τις συμβολικές παραστάσεις της αμπέλου, μια μικρότερη στα δεξιά της και μια στη βόρεια πλευρά του ναού απέναντι ακριβώς από το καμπαναριό...
• Δεξιά και αριστερά της κεντρικής εισόδου υπάρχουν από δυο κίονες ως ενιαία κατασκευή, σχεδόν ενωμένοι, που περιστρέφονται του εαυτού τους...

Ευφυέστατο σύστημα με το οποίο μπορούσαν να διαπιστώσουν, μετά από οποιονδήποτε σεισμό ή καθίζηση του εδάφους, εάν ο φέρων οργανισμός του κτιρίου είχε υποστεί την παραμικρή ζημία. Αν για παράδειγμα οι κίονες συνέχιζαν να περιστρέφονται, σήμαινε πως όλα έβαιναν καλώς, τουναντίον κάτι θα έπρεπε να συμβαίνει και συνεπώς ήταν απαραίτητος ο άμεσος έλεγχος του κτιρίου...[21] Ένα δηλαδή πολύ ιδιαίτερο στοιχείο της δομικής μηχανικής που αναδεικνύεται στον όμορφο αυτό ναό των Αγίων Θεοδώρων της Μαλακοπής, σε σχέση και με τους άλλους χριστιανικούς ναούς της Καππαδοκίας, με τους κίονες να διαθέτουν ελευθερία, να περιστρέφονται περί του κατακόρυφου άξονά τους.[22]

• Στις άκρες της προσόψεως του ναού, αριστερά και δεξιά, υπάρχουν εμφανείς εντοιχισμένοι διπλοί κίονες υπό ενιαίο κιονόκρανο...
• Ένα από τα χαρακτηριστικότερα στοιχεία του ναού είναι πως διαχέεται άπλετο το φως εντός του από μια σειρά μικρών και μεγάλων παραθύρων αριστερά και δεξιά του κυρίως ναού, αλλά και μιας διπλής σειράς στις κόγχες...

3-Εσωτερικά χαρακτηριστικά

• Πρόκειται περί τρίκλιτης Βασιλικής μετά τρούλου...
• Ο ναός φέρει 20 μονολιθικούς ερυθρόμαυρους κίονες. Δυο σειρές εμφανών με (5) πέντε καθεμία που χωρίζουν τα κλίτη... και από (5) πέντε αριστερά και δεξιά εντοιχισμένους. Όλοι στηρίζονται επί ενός πεσσού 78χ78χ40, είναι 1,92 περιφερείας και απολήγουν σε καταπληκτικά περίτεχνα κιονόκρανα.[23]
• Ο χώρος του ιερού είναι 12, 5 μ. με 1,80 πλάτος
• Η κεντρική κόγχη- Ιερό Βήμα έχει πλάτος 4,65 μ., ενώ οι δυο μικρότερες από 3μ.[24]
• Ο ναός φέρει διπλό γυναικωνίτη. Η ξύλινη σκάλα που οδηγεί στο βασικό, με τον τρόπο που είναι κατασκευασμένη, δημιουργεί το παράδοξο του μικρού, σε χαμηλό ύψος, και του μεγάλου αρκετά ψηλά. Ήταν ο χώρος τον οποίο μπορούσε να χρησιμοποιήσει μόνο ο γυναικείος πληθυσμός και κυρίως τα κορίτσια και οι νέες γυναίκες.
• Ήταν διαιρεμένος σε τρία μέρη αντίστοιχα       προς την τριπλή διαίρεση του εσωτερικού της εκκλησίας. Μπροστά είχε θωράκια από ξύλα πλεχτά σε ρομβοειδή σχήματα που τα λέγανε παρναχλίχε (κιγκλιδώματα) ή χατέλια.
• Στο κέντρο του γυναικωνίτη υπάρχει μια εξαιρετικής σύλληψης κατασκευή που κοσμεί το ναό, μαρμάρινη σκαλιστή που προβάλλεται ως ιδιαίτερος εξώστης...

4- Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά- παράδοξα

• Επί της κεντρικής κόγχης του ναού, στο αριστερό της μέρος, βρίσκεται ενσωματωμένη ευμεγέθης μαρμάρινη επισκοπική μίτρα που ακόμα και σήμερα προκαλεί την απορία μα και τον θαυμασμό... Απορία του γιατί βρίσκεται εκεί, και τον θαυμασμό για τα χαρακτηριστικά της χρώματα, το περίτεχνο της κατασκευής της...
• Μεταξύ της αριστερής και της κεντρικής κόγχης, ειδική κατασκευή φέρει μαρμάρινες στήλες επί των οποίων αναγράφονται τα ονόματα των μεγάλων δωρητών του ναού...

5- Λοιπά στοιχεία

• Σταθερή έδραση θεμελίων (θεμελίωση).
• Στατική επάρκεια ανωδομής.
• Η στέγη, φτιαγμένη με μεγάλες πλάκες και το ίδιο δομικό υλικό, στερεωμένη έντεχνα, έφερε μικρές ρύσεις προς τις εξωτερικές περιμέτρους, για την απορροή των όμβριων υδάτων.
• Δεξιά και αριστερά των κλιτών, δίπλα από τις σειρές των εσωτερικών κιόνων, υπήρχαν καλοφτιαγμένα στασίδια.[25]
• Ο ναός, στο κεντρικό κλίτος, έφερε τρεις πολυελαίους, αληθινά κομψοτεχνήματα δουλεμένα με κρυστάλλους και ασήμι. Έναν ευμεγέθη ακριβώς στη μέση και δυο άλλους μπρος και πίσω.

δ-Αγιογραφικός διάκοσμος

Δυστυχώς μετά την ανταλλαγή η τύχη των ναών υπήρξε σκληρή.

Οι Ταξιάρχες άμεσα μεταμορφώθηκαν σε ευκτήριο μουσουλμανικό οίκο με ό,τι τούτο σημαίνει. Προστέθηκαν τα απαραίτητα για τις θρησκευτικές τους ανάγκες, μιχράμπ, μιναρές... το τέμπλο παρέμεινε στη θέση του, αφού προηγούμενα ξήλωσαν τις άγιες εικόνες, το ίδιο ο αρχιερατικός θρόνος και ο άμβωνας, επικάλυψαν μερικές άλλες, όπως τον Παντοκράτορα στον τρούλο... και καταστρέψανε κάποιες άλλες.

Οι Άγιοι Θεόδωροι πάλι είχαν διαφορετική τύχη.

Απλά, μετά την ανταλλαγή δόθηκαν στους ντόπιους για την κάλυψη των αναγκών τους για βιομηχανικές παραγωγές. Μετατράπηκαν λοιπόν σε εργοστάσιο ηλεκτρικής ενέργειας, με τις μηχανές να λειτουργούν με πετρέλαιο...και να παράγουν ικανή ποσότητα για την κίνηση του αλευρόμυλου και του φωτισμού της κοινότητας... Με ό,τι σημαίνει τούτο από και σε κάθε περίπτωση, με το ναό να παραμένει εκεί ολόρθος και σταθερός, απογυμνωμένος παντελώς, εκτός από απειροελάχιστα σημάδια του παλαιού του μεγαλείου... [26]

Με τις βιβλιογραφικές αναφορές και τις μαρτυρίες των ντόπιων να κάνουν λόγο όχι μόνο περί ενός περικαλλούς ναού, αλλά και ενός άριστα αγιογραφημένου και εξοπλισμένου με μια πληθώρα κομψοτεχνημάτων, που, τύχη αγαθή και ευσέβεια περισσή, πολλά διεσώθησαν από τους πιστούς μεταφερόμενα, πολύτιμα και ιερά, στις νέες πατρίδες. Όπως για παράδειγμα το «εκ ξύλου καρύας κομψοπρεπώς επεξειργασμένο εικονοστάσιο, αρχιερατικός θρόνος, άμβων, προσκυνητάριον, αναλόγια, δύο έτερα εικονοστάσια εις τα πλάγια μετά των μεγάλων Δεσποτικών εικόνων μεγίστης καλλιτεχνικής αξίας, μετεκομίσθησαν εις την Ελλάδα και παρελήφθησαν υπό του ταμείου Ανταλλαξίμων Κοινοτικών και Κοινωφελών Περιουσιών, διανεμηθέντα εις διαφόρους εκκλησίας...».[27]

Σήμερα ο επισκέπτης μπορεί μεν να θαυμάσει το κτίριο, αλλά θα μελαγχολήσει βλέποντας μερικά απομεινάρια του παλαιού μεγαλείου, δείγματα μιας υπέροχης αγιογραφικής εργασίας, τις καταπληκτικές ακόμα έστω έτσι σωζόμενες αγιογραφίες, την υπέροχη μείξη των χρωμάτων, τον καταπληκτικό διάκοσμο...

Θα δει τον Παντοκράτορα στον τρούλο να στέκει εκεί, σχεδόν αλώβητος, με εμφανή τα σημάδια μιας παράλογης βίας που επεδίωκε την καταστροφή του.

Τους τέσσερις Ευαγγελιστές στα τρίγωνα των αψίδων του τρούλου, σε καλή θα λέγαμε κατάσταση. Την αγιογραφία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην Κεντρική Κόγχη του ναού, απείραχτη από οποιαδήποτε παρεμβολή...

Και μερικές χρωματικές αποτυπώσεις, υπολείμματα αγιογραφιών, αδιάψευστοι μάρτυρες μιας παλαιάς εποχής...

Βεβαίως υπάρχει ένα ζήτημα. Ποιός αγιογράφησε το ναό και πότε…

Ειλικρινά αδυνατούμε να απαντήσουμε, διότι υπάρχει πλήρης απουσία βιβλιογραφικής αναφοράς ή οποιοδήποτε στοιχείο έστω και από το σωζόμενο αρχείο προφορικών μαρτυριών εκτός… Εκτός της δικής μας μαρτυρίας την οποία καταθέτουμε ευθύς αμέσως.

Ο γράφων κατάγεται από την Μαλακοπή με σχεδόν όλους τους συγγενείς του να έχουν γεννηθεί εκεί. Επίσης και ίσως το πλέον σημαντικό. Από την οικογένεια της μητρός του ο συχωρεμένος ο προπάππος του, Σταύρος Χατζηφωτιάδης, υπήρξε Πρόεδρος της Δημογεροντίας, ενώ ο παππούς του Παντελής Χατζηφωτιάδης, Πρόεδρος της Εφορείας.[28] Ιδιαίτερα μάλιστα ο τελευταίος ήταν αδελφός του Ανέστη Χατζηφωτιάδη, ενός καταπληκτικού ζωγράφου και αγιογράφου, που σύμφωνα με τα λεγόμενά του, είχε αγιογραφήσει σε μεγάλο βαθμό ένα τμήμα του ναού… διατηρώντας το εργαστήριό του σε χώρο που του παραχωρήθηκε από την εκκλησία.

Και μια μικρή, ίσως, ένδειξη.

Από το πρακτικό της Γενικής Πατριωτικής Συνελεύσεως της 12^ης Σεπτεμβρίου του 1910 προκύπτει-καταγράφεται πως:

• τα πνεύματα, εκείνη την περίοδο, ήταν οξυμένα σε τέτοιο σημείο, ώστε είχαν υποβληθεί μηνύσεις…
• υπήρχαν διαφωνίες για τη χρήση δυο ακινήτων και την πληρωμή των ενοικίων…
• το κλίμα ηρέμησε…
• οι μηνύσεις απεσύρθησαν και «ανακλήθησαν κατά παράκλησιν της κοινότητας τα εν τοις πρακτικοίς αναγραφέντα κατά των κ.κ. Σταύρου Χατζηφωτιάδη, Κοσμά Κεσημίδη, Νοταρά Τελλίδου… η κοινότητα ανακαλεί επίσης και τας αγωγάς των δυο ενοικιαστών εργαστηρίων των Σχολών υπό τους εξής όρους: το κατάστημα εις ο εργάζεται ο (αγιογράφος) κ. Ανέστης Χατζηφωτιάδης θα ενοικιαστή παρά της Εφορείας αντί (700) επτακοσίων γροσίων από την 1^ην Μαϊου 1910…».[29]

Να επισημάνουμε τέλος πως η αγιογράφηση των ναών ακολουθούσε, εκείνη τουλάχιστον την εποχή, τους σχετικούς κανόνες του Πηδαλίου για την αγιοκατάταξη, δηλαδή τη θέση των αγίων μορφών και των βιβλικών σκηνών που θα απεικονίζονται.[30]

Έτσι ο Παντοκράτορας, που ειρήσθω εν παρόδω, υφίσταται σε σχετικά καλή κατάσταση, ζωγραφίστηκε στον τρούλο του ναού ακολουθώντας μεν την τυπική βυζαντινή τεχνοτροπία, αλλά τα μάλα επηρεασμένης από τη ρωσική, οι τέσσερις Ευαγγελιστές στα τρίγωνα των αψίδων… και σύμφωνα με τις ικανοποιητικές περιγραφές του Αρχείου της Προφορικής Παράδοσης του Κ.Μ.Σ. στο περίτεχνο ανάγλυφο τέμπλο του ναού μεταξύ των άλλων: η Παναγία, στα δεξιά της οι Άγιοι Θεόδωροι, ο Ιησούς Χριστός, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος… αλλά και μια σειρά μικρών εικόνων Αγίων, Δικαίων, και Προφητών στην επάνω- τελευταία ζώνη του.

Βεβαίως πρωταρχική θέση είχε ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, που υφίσταται μέχρι και σήμερα, έστω και σε κακή κατάσταση, το ορθογώνιο τύμπανο του Μυστικού Δείπνου, απαραίτητο σ’ όλες τις εκκλησίες, η Σταύρωση, τα Άγια Πάθη, οι Τρεις Ιεράρχες, οι Άγιοι Ανάργυροι…

ε-Επιγραφές

Οι επιγραφικές αποτυπώσεις είναι κάτι το συνηθισμένο στους Ιερούς Ναούς της Καππαδοκίας, αλλά σε κάθε περίπτωση εντύπωση προξενούν στον επισκέπτη του χώρου αυτές που υπάρχουν στον υπό έρευνα ναό κυρίως για την καθαρότητά τους, αλλά και στο ιδιαίτερο σημείο που είναι μια εξ αυτών...

• Επί της προς Ανατολή πρώτης Αψίδας με ευανάγνωστα μεγάλα κεφαλαία       γράμματα διαβάζουμε:

ΤΟ ΣΤΕΡΕΩΜΑ ΤΩΝ ΕΠΙ ΣΟΙ ΠΕΠΟΙΘΟΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΣΟΝ, ΚΥΡΙΕ, ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ, ΗΝ ΕΚΤΗΣΩ ΤΩ ΤΙΜΙΩ ΣΟΥ ΑΙΜΑΤΙ

• Ο τρούλος φέρει ακόμα και σήμερα την ελαιογραφία του Παντοκράτορα. Γύρω απ’ αυτήν κυκλικά υπάρχει η παρακάτω επιγραφή σωζόμενη σε κακή μάλλον κατάσταση:

ΚΥΡΙΕ, ΚΥΡΙΕ, ΕΠΙΒΛΕΨΟΝ ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΙΔΕ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΨΑΙ ΤΗΝ ΑΜΠΕΛΟΝ ΤΑΥΤΗΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΡΤΙΣΑΙ ΑΥΤΗΝ ΗΝ ΕΦΥΤΕΥΣΕΝ Η ΔΕΞΙΑ ΣΟΥ

• Πάνω από τη μεγάλη Πύλη του κυρίως ναού είναι εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα, σε αρκετά καλή κατάσταση, από την οποία ο επισκέπτης με μικρή προσπάθεια μπορεί να διαβάσει τα παρακάτω:

Ο ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΟΥΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΤΗΡΩΝΟΣ ΩΚΟΔΟΜΗΘΗ ΔΙ ΥΨΗΛΟΥ ΟΡΙΣΜΟΥ ΕΠΙ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ ΣΟΥΛΤΑΝ ΑΠΤΟΥΛ ΜΕΤΖΙΔ ΧΑΝ ΔΙΑ ΠΡΟΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΚΟΝΙΟΥ Κ. ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΝΔΡΟΜΗΝ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΟΥΝΤΩΝ ΕΝ ΑΥΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΛΑΚΟΠΙΑΣ. ΔΙΑ ΚΟΠΩΝ ΔΕ ΑΡΧΙΜΑΣΤΟΡΟΣ Κ. ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΕΚ ΧΑΛΔΙΑΣ. ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΘΗ ΔΕ ΕΠ ΟΝΟΜΑΤΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΟΥ ΤΑΙΣ ΠΡΕΣΒΕΙΑΙΣ ΦΥΛΑΞΑΙ ΚΥΡΙΟΣ ΤΗΝ ΧΩΡΑΝ ΑΥΤΗΝ ΑΠΟ ΠΑΝΤΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ.

ΑΜΗΝ ΕΤΟΣ 1858 ΜΑΙΩ 15 +

Σύμφωνα με τον ιστοριοδίφη Αναστάσιο Λεβίδη[31] υπήρχαν, κάτι που γνωρίζει μάλλον εξ ιδίας αντιλήψεως από την επίσκεψή του τον Οκτώβρη του 1892,   δυο ακόμα επιγραφές.

• Από την πρώτη, τμήμα της οποίας σώζεται στη μαρμάρινη πλάκα του προσκυνηταρίου, λόγω της συνεχούς τριβής των ποδιών των προσκυνητών αναγιγνώσκεται μόνο η λέξη ΤΟΥΠΙΚΛΗΝ.
• Η δεύτερη σωζόταν επί τεθλασμένου μαρμάρου στον αύλειο χώρο της εκκλησίας και έγραφε: ΑΘΗΝΑΙΟΥ...Η ΤΗ ΑΣΥΝΚΡΙΤΩ ΓΥΝΑΙΚΗ ΜΝΗΜΗΣ ΕΝΕΚΕΝ ΚΑΙ ΗΡΑ...ΤΟΙΣ ΓΟΝΕΥΣΙ.

Επίσης και κάτι το ιδιαίτερα ξεχωριστό.

Όπως τονίσαμε στο οικείο κεφάλαιο μεταξύ της αριστερής και της κεντρικής κόγχης, υπάρχουν, σε εμφανέστατο σημείο, ειδικές κατασκευές - μαρμάρινες στήλες, επί των οποίων αναγράφονται τα ονόματα των μεγάλων δωρητών του ναού... Ή ορθότερα σώζονται σε μέτρια κατάσταση μαρμάρινες επιγραφικές αποτυπώσεις των ευεργετών και δωρητών του ιερού ναού, στις οποίες διαβάζουμε:

ΔΑΝΙΗΛΕΛΕΝΙΜΑΡΙΑΧΡΙCΤΙΝΑΧΡΙΣΤΟC

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑCΚΑΓΙΑΓΙΑCΕΑΝΘΙΜΟΥ CEBAΣΤΙΑΝΙC

ΛΟΥΚΑΜΑΡΙΑCΛΟΥΚΑΖΑΦΕΙΡΑCΑΝΙC

MΑΡΙΝΗCΝΙΚΟΛΑΟΥΜΗΤΡΟΦΑΝΟΥCΜΑΡΙΑCΤΩΝ

ΓΑΒΡΙΗΛ

ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΕCΓΗΝΙCΜΑΙCΚΟΥΛΙC

ΜΑΡΙΑCΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥCΙΝΟΔΑCΠΡΟΔΟΜΟΥ

ΒΑΡΒΑΡΑC ΜΗΤΡΟΦΑΝ

Εικονοστάσιο ή τέμπλο[32]

Το εικονοστάσιο ή τέμπλο είναι αρχιτεκτονικό μοτίβο βυζαντινής καταγωγής και χαρακτηριστικό των Ανατολικών Εκκλησιών. Με όλους τους ορθόδοξους ιερούς ναούς να διαθέτουν μια ξύλινη ή μαρμάρινη κατασκευή, η οποία χωρίζει το κυρίως τμήμα του από το Ιερό Βήμα ή ορθότερα απομονώνει το θυσιαστήριο από το ναό, τον ουράνιο κόσμο από το γήινο εφήμερο.

Η επικοινωνία Ιερού Βήματος και κυρίως ναού γίνεται κυρίως με τις τρεις θύρες του εικονοστασίου, την ωραία πύλη (κεντρική), από την οποία μπαινοβγαίνουν μόνο οι λειτουργοί, τη βόρεια και τη νότια πύλη.

Στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές ήταν ένα απλό χαμηλό διάφραγμα, μπροστά από το οποίο κρεμούσαν τα «καταπετάσματα» ή «βήλα» και είχε μικρούς κίονες και μαρμάρινα ή ξύλινα θωράκια. Πάνω στους κίονες αναρτούσαν μικρές εικόνες, χωρίς να εμποδίζουν τη θέα προς την Αγία Τράπεζα. Αργότερα προστέθηκαν οι μεγάλες εικόνες, διπλασιάστηκε σε ύψος και προστέθηκε το δωδεκάορτο, οπότε πήρε τη σημερινή του μορφή, αποκλείοντας την όψη του Ιερού Βήματος από τον κυρίως ναό.

Από τις μαρτυρίες αλλά και το σωζόμενο φωτογραφικό υλικό φαίνεται πως ο Ιερός Ναός των Αγίων Θεοδώρων διέθετε ένα αριστουργηματικό τέμπλο… ένα λαμπρό δείγμα της μεταβυζαντινής εκκλησιαστικής τέχνης, μια καταπληκτική κατασκευή για την οποία ήταν υπερήφανοι όλοι οι κάτοικοι της κοινότητας.

Να επισημάνουμε επίσης πως:

• ήταν χωρισμένο σε τρία τμήματα που αντιστοιχούσαν στα ισάριθμα κλίτη του ναού…
• τα όμοια παράπλευρα ήταν εμφανώς μικρότερα (3,20 μ.) από το κεντρικό της Ωραίας Πύλης (5,50 μ.) δημιουργώντας μια όμορφη οπτικά και αισθητικά σύνθεση.
• το κεντρικό τμήμα του διαχωριζότανε σε πέντε διάχωρα, τέσσαρα συν ένα μεγάλο της Ωραίας Πύλης…
• το καθένα από τα λοιπά σε πέντε του αυτού μεγέθους διάχωρα, αλλά με μικρότερα αυτά των εισόδων- πυλών.
• ο διαχωρισμός μεταξύ τους   ήταν εμφανής με τους ημικιονίσκους που διέθεταν βάση, κορμό με επιχρυσωμένα ορισμένα τμήματα και κιονόκρανα.
• έφερε τρεις ζώνες…

           α-τους ξυλόγλυπτους περίτεχνους ταμπάδες ως βάση…

           β-τις δεσποτικές εικόνες πάνω από αυτούς.

           γ-με τελευταία σειρά τις μικρές εικόνες…

• τόσο οι δεσποτικές όσο και οι λοιπές εικόνες ήταν τοποθετημένες σε ορθογώνια πλαίσια…
• το σύνολο έκλεινε με το ορθογώνιο τύμπανο του Μυστικού Δείπνου και στην κορυφή του αετώματος της Ωραίας Πύλης την παράσταση της Σταυρώσεως…

Και όλα τα ανωτέρω σε αγαστή σύνθεση με τα περίτεχνα κιονόκρανα του κεντρικού κλίτους, το στηθαίο του γυναικωνίτη, τις άσπρες μαρμάρινες πλάκες του δαπέδου, τα φωτιστικά του ναού, αλλά και τις ιδιαίτερα υπέροχες λαμπάδες με τις παραστάδες και τα επίχρυσα επίκρανα.

Παρατήρηση

• Δυστυχώς τούτη η υπέροχη εκκλησιαστική κατασκευή έχει καταστραφεί.
• Σώζεται μόνο εξ ολοκλήρου και ίσως επιμελώς διατηρημένο το τέμπλο του Ιερού Ναού των Ταξιαρχών… σήμερα μουσουλμανικός ευκτήριος οίκος.

[1] Πατριάρχου Κυρίλλου, Ιστορική περιγραφή του εν Βιέννη προεκδοθέντος χωρογραφικού πίνακος της Μεγάλης Αρχισατραπείας Ικονίου, Εν τω Πατριαρχικώ τυπογραφείω 1815, σ. 5

[2] Μαρτυρία, Αρχείο Προφορικής Παράδοσης, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, φάκελος Μαλακοπή.

[3] Μαρτυρία, Αρχείο Προφορικής Παράδοσης, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, φάκελος Μαλακοπή.

[4] Μαρτυρία, Αρχείο Προφορικής Παράδοσης, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, φάκελος Μαλακοπή.

[5] Σ. Φαρασόπουλος, ό.π. σ. 61

[6] Σπύρος Βρυώνης, Η παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η Διαδικασία Εξισλαμισμού, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1996, σ. 32

[7] Πίστευαν πως η ετερογενής αυτοκρατορία θα μπορούσε να διοικηθεί καλύτερα και το κύρος του Ισλάμ θα διατηρούνταν, αν απαγορευόταν ο προσηλυτισμός και αν οι χριστιανοί γινόταν ίσοι με τους μουσουλμάνους ενώπιον του κράτους. Κατά την άποψή τους σε περίπτωση πραγματικής ισότητας οι μειονότητες θα σταματούσαν να ζητούν την ανεξαρτησία τους και κατά συνέπεια ουδεμία δύναμης θα νομιμοποιούταν για οποιαδήποτε εσωτερική επέμβαση. πβλ. Σέμπη Ζωή, Το Βιλαέτι Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων(Τανζιμάν) 1839-1876, Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ. 1998 σ.4

[8] Εισηγητής του ανωτέρω διατάγματος ήταν ο Ρεσίντ πασάς, μια φωτισμένη προσωπικότητα. Έξι φορές πρωθυπουργός, πίστευε πως για να σωθεί η πατρίδα του θα έπρεπε άμεσα και αποτελεσματικά να υπάρξουν νόμοι που θα προσπαθήσουν να εξαλείψουν τη ληστεία, αλλά κυρίως τις καταχρήσεις…πως ήταν ζήτημα ουσίας η ειρηνική συνύπαρξη των θρησκευτικών ομάδων, η ισονομία κλπ.

[9] Εισηγητές του διατάγματος θεωρούνται οι μαθητές-προστατευόμενοι του Ρεσίντ δηλαδή ο Ααλή, ο Φουάντ και ο Αχμέτ Τζεβντέτ που κατά καιρούς ανήλθαν στα ύπατα αξιώματα διοίκησης.

[10] Ελ. Τζιούτζια, ό.π. σ 51 «έσπευσαν οι Μαλακοπήται να ανεγείρουν δυο περικαλλείς ναούς συγχρόνως».

[11] Αναστασίου Λεβίδη, «Αι εν Μονολίθοις Μοναί της Καππαδοκίας και Λυκαονίας» Κωνσταντινούπολη 1899, σ. 163 «Εν τη τελευταία μου περιοδεία τη γενομένη κατ’ Οκτώβριον του 1892 μετά λύπης μου έμαθον ότι εν τη ανακαινίσει του ναού η τε εικών του κτήτορος και ο εν τη πολέα μαρμάρινος βασιλικός θρόνος κατεστράφησαν...

Αλλά εν τη ανακαινίσει του ναού και ταύτα απώλοντο. Αυτοί οι κάτοικοι ομολογούσιν ότι υπήρχον εν τη επιφανεία της γης αρχαίαι εκκλησίαι περί τας τριάκοντα, ας καθελόντες τους λίθους εχρησιμοποίησαν εις την ανοικοδομήν των ειρημένων δυο εκκλησιών. Διέφυγον δε τας καταστρεπτικάς αυτών χείρας αι υπό την γην και αι εκ μονολίθου λαξευταί ...».

[12] Ό.π. σ. 52

[13] Μαρτυρία Λουκά Κανάκη, Κέντρο Ιστορίας Δήμου Συκεών, Φάκελος 13 α.α 20. «Εν Μαλακοπή υπήρχεν ο Βυζαντινός Ναός των Αγίων Θεοδώρων, όστις είχε κτισθή παρά του αυτοκράτορος Ιωάννη Τσιμισκή. Όταν εισήρχετο τις εις τον ναόν, πρώτιστα συναντούσε τον μαρμάρινον Θρόνον του… Εις το μέσον επί του μαρμάρου ήτο ζωγραφισμένος έφιππος ο Ιωάννης Τσιμισκής με τα γράμματα ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΙΜΙΣΚΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ.

[14] Μαρτυρία Λουκά Κανάκη, ό.π. «Δυστυχώς η τότε αγραμματοσύνη του λαού του ώθησε να κρεμνίσουν την εκκλησίαν και να κτίσουν νέαν έτι μεγαλυτέραν, αλλά δεν εσκέφθησαν με την πράξιν των ότι θα έχανον την αρχαιολογικήν αξίαν του ναού, όπως και εχάθη. Προτού προβούν εις το απονενοημένον τούτο έργον υπήρχεν εν Μαλακοπή κάποιος διδάσκαλος της παλαιάς εποχής εκ Καισαρείας, ιερομόναχος Σιλβέστρος ονομαζόμενος. Ούτος πολύ προσεπάθησε να μην προβώσιν εις το έργον, ίνα μη χαθή το Βυζαντινόν τούτο κειμήλιον, αλλά εστάθη αδύνατον. Έτσι το ήθελον οι κάτω Μαλακοπήται. Ήτο πράξις χωρίς σκέψιν, σκέψις αγραμματοσύνης, ενώ υπήρχεν άφθονος χώρος να κτισθούν ακόμη και εξ εκκλησίαι, εν τούτοις προέβησαν χωρίς κρίσιν όλως ανοήτως».

[15] Η προαναφερόμενη ημερομηνία, 15-5-1858, καταγράφεται στη σχετική επιγραφή, η οποία βρίσκεται στην είσοδο του ναού χωρίς περαιτέρω επεξηγήσεις για το εάν πρόκειται περί των θεμελίων, ενάρξεως των εργασιών ή των θυρανοιξίων.

Στο περιοδικό «Ξενοφάνης» τ. 4^ος του 1907 σ. 421 υπάρχει η αναφορά πως, «αμφότεροι οι ναοί ο τε των Αγίων Θεοδώρων και ο των Ταξιαρχών εκτίσθησαν δια μεγάλης δαπάνης και κοινή συνδρομή τω 1864...

Στον Κώδικα της Μαλακοπής, πάλι, Γ.Α.Κ., Τέως Ταμείο Ανταλλαξίμων, Κώδικας 454, υπάρχουν χαρακτηριστικές καταγραφές στη χρήση του 1857 για οικοδομικές εργασίες. βλ Κεφάλαιο περί των εξόδων...

[16] Ελ. Τζιούτζια, ό.π., σ. 51

Στην κτητορική πλάκα αναφέρεται πως κατάγεται εκ της Χαλδίας

[17] Σημ: Ξεχωριστό νεκροταφείο είχε μόνο ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων που βρισκότανε στη νότια πλευρά, περιτοιχισμένο με υψηλό τοίχο...Στο σχετικό χώρο, αφού τον ανάσκαψαν- διόρθωσαν, μετέφεραν τα «οστά των προγόνων των αυτόσε, ιδρύσαντες ήδη πρώτην φοράν νεκροταφείον κεχωρισμένου του ναού και θάπτοντες εκεί τους νεκρούς. Δια την περιτείχισιν του νέου του νεκροταφείου χώρου απείρους κατέβαλε κόπους και εις πλείστους εξετέθη κινδύνους ο άξιος ιερεύς Παπαστέφανος. Οι εν τη άνω όμως ενορία εξακολουθούσιν εισέτι την ταφήν των νεκρών εν τω περιβόλω του ναού των Ταξιαρχών», βλ. «Η Μαλακοπή», Ξενοφάνης, Σύγγραμμα περιοδικόν του συλλόγου Μικρασιατών Ανατολής, τ. 4^ος [1907] σ. 421

[18] Στη σελίδα 67 (55) του Κώδικα 454 (350) της εκκλησίας των Αγίων Θεοδώρων καταγράφεται πως είχε συσταθεί ειδική επιτροπή υπό το Δημήτρη Καθαρόπουλο για την εύρεση των απαραίτητων χρημάτων και την εκτέλεση του έργου… Φαίνεται μάλιστα πως διέθετε αρχικό κεφάλαιο της τάξεως των 57 χρυσών Οθωμανικών λιρών.

[19] Αψιδωτά τόξα- καμάρες:αποτελούσαν στήριγμα, αλλά και βασικό στοιχείο της στέγης, που αφενός απέδιδαν στατική επάρκεια στο κτίριο, αλλά ταυτόχρονα εξασφάλιζαν κομψότητα.

[20] Στερεώνονται στην κεφαλή και τον πόδα με λεπτόπαχα μεταλλικά κυκλικά ελάσματα, που τους συγκρατούν με ασφάλεια στην κατακόρυφη θέση. Τα ελάσματα θα συνδέονται με την προέκταση κάποιου απλού εσωτερικού μεταλλικού μηχανισμού, που βρίσκεται κάπου στο κέντρο της κυκλικής διατομής του κίονα. Τα κομψά αυτά δίστηλα και τετράστηλα, εδράζονται πάνω σε σταθερή βάση, ενώ βαστάζουν ένα κοινό και επίσης σταθερό κιονόκρανο.

[21] Υπάρχει και η μυστηριακή θεωρία των περιστρεφόμενων κιόνων, την οποία αναλύουμε στο οικείο κεφάλαιο...

[22]Μαρίας Παπαδοπούλου, Αρχιτεκτονικά μελετήματα, Λάρισα 2011, σ. 15-16 «Οι επισκέπτες μπορεί να προσπερνούν απαρατήρητα αυτές τις κολόνες, θεωρώντας ότι αποτελούν μια εντελώς διακοσμητική παραλλαγή. Κάποιοι ενθουσιάζονται ως να ανακάλυψαν ένα εκπληκτικό μυστηριώδη ή πρακτικό μηχανισμό κλειδώματος και ξεκλειδώματος της εισόδου σε διάφορες θέσεις του ναού. Οπωσδήποτε βρίσκουν χαριτωμένο το παιχνίδισμα με τον κυλινδρικό κορμό των κιόνων αυτών, που μπορούν ακόμη να περιστρέφονται με απαλό σπρώξιμο των χεριών μας, με μεγάλη ευκολία δηλαδή, παρά τα τόσα χρόνια που πέρασαν, αφότου κατασκευάστηκαν.

Αξιοπερίεργο όμως είναι ότι κανείς περιηγητής της εποχής δεν αναφέρθηκε στην τεχνολογία των ασυνήθιστων αυτών κιόνων, ή δεν διασώθηκε τέτοια περιγραφή σε γραπτά κείμενα. Ούτε καταγράφηκε κάποια σχετική αφήγηση από τους προγόνους μας, οι οποίοι γνώριζαν πολλά κατασκευαστικά μυστικά, αφού όλοι τους λίγο-πολύ συμμετείχαν με τα χέρια τους στο κουβάλημα των υλικών και στο χτίσιμο των ελληνοχριστιανικών αυτών ναών στους οικισμούς, όπου διέμεναν… Τότε, γιατί οι Μαλακοπίτες επέλεξαν την εξεζητημένη αυτή τεχνική;

Τα πράγματα δεν δείχνουν να υπήρχε κάποια ανάγκη και δεν γνωρίζουμε τους λόγους. Οπωσδήποτε το να παραγγείλουν για το ναό τους κάτι που απαιτεί μια εξεζητημένη τεχνογνωσία προϋποθέτει αυξημένο κόστος και τούτο δεν αποφασίζεται για λόγους πολυτέλειας, αλλά για λόγους πρόληψης κινδύνων.

Καταρχήν, οι εικόνες δείχνουν ότι η τεχνική χρησιμοποιείται σε κίονες που διατάσσονται σε περισσότερες της μιας θέσης του επιφανειακού επιπέδου του ισογείου. Δηλαδή, δεν περιορίζονται «δεξιά της κύριας εισόδου, ως είδος κλειδαριάς». Η κάθε κολόνα είναι εμφανώς ανεξάρτητη του μπατικού, όμως δεν μοιάζει να έχει δυνατότητα για να «σύρεται» ή να κάνει συστηματικές μετακινήσεις... Εξάλλου, ποια θα’ ταν η ανάγκη να αποτέλεσαν είδος «κλειδαριάς» για το ναό, όταν η είσοδος ήταν εύκολα προσβάσιμη από όλους, και πώς μπορεί να μην συνοδεύονταν από μια σειρά βοηθητικών μηχανημάτων (έμβολα, ασφάλειες, κ.λπ.);

Επίσης, ο μηχανισμός περιστροφής θα μπορούσε να αποτελεί διαγνωστικό όργανο στατικού ελέγχου ή και αντισεισμικού αποσβεστήρα, αν και κάτι τέτοιο φαίνεται μάλλον πολυτέλεια για την εποχή του. Μπορεί κάλλιστα όμως να αποτελεί, ακόμη και σήμερα, μέτρο πρόληψης στο πρόβλημα των διαφορικών καθιζήσεων του εδάφους. Υπόψη, ότι, μπορεί αρχιτεκτονικά η διάταξη των κιόνων αυτών να μοιάζει ότι διατηρεί μια συμμετρικότητα, αλλά στατικά, ίσως, δεν ήταν απαραίτητη.... Από τις παρατηρήσεις αυτές συνάγεται ότι η θωράκιση από προβλήματα εξαιτίας του ανομοιογενούς εδάφους ήταν η πιθανότερη επιδίωξη. Ίσως, τα χώματα βρέθηκαν μαλακά ή προβλέπονταν ανομοιογένεια (η ανομοιομορφία δεν ανησυχεί) στο έδαφος θεμελίωσης του αύλειου χώρου και του νάρθηκα ή και πλησίον του υπολοίπου της εξωτερικής περιμέτρου να είναι επιχώσεις και να μην αναμένονταν να έχουν ίσες καθιζήσεις με τα θεμέλια της κυρίως κάτοψης.

Στο ως άνω σκεπτικό να προστεθεί επίσης ότι ο μηχανισμός μπορεί να ανταπεξέλθει αρκετά αποτελεσματικά σε περίπτωση καθιζήσεων προστατεύοντας την ανωδομή από θραύσεις, αλλά δεν φαίνεται επαρκής. Σκεφτείτε ότι ήδη απουσιάζουν τα μεταλλικά ελάσματα της βάσης στα δίστηλα... λεπτομέρεια που έχει σημασία. Μπορεί να αφαιρέθηκαν μεταγενέστερα (κλοπή) ή να μην είχαν απαραίτητα τεχνική σκοπιμότητα ή συμβολή στη θέση του μπατικού του ναού.

Μερικές επιπρόσθετες παρατηρήσεις που μπορεί να κάνει κανείς είναι ότι, οι θέσεις των κιόνων δεν έχουν σχέση ούτε με τον υπόγειο (λαξευμένο) ναό. Καθόλου απίθανο να επέλεξαν την τεχνική προληπτικά ή «καταχρηστικά»... Να πλήρωσαν δηλαδή παραπάνω χρήματα στους τεχνικούς, «για να κατασκευάσουν με ό,τι καλύτερο ήταν γνωστό την εποχή εκείνη» ως πιο μοντέρνο και δαπανηρό. Καθόλου απίθανο η τεχνική να μην ήταν από μόνη της εντελώς ή πλήρως αποτελεσματική. Ίσως γι’αυτόν τον λόγο δεν βρίσκουμε κάτι «κραυγαλέο» στην κατασκευή ούτε στην γειτονιά του κτιρίου που να δικαιολογεί την αναγκαιότητά της και τί προέβλεπε τον καιρό που κατασκευάστηκε. Οι κατασκευαστές κατείχαν μια τεχνική με εμπειρικό τρόπο και από κάπου την έμαθαν στην πράξη και εισήγαγαν τμήμα του προτύπου αν όχι το πλήρες σχέδιο.

Επομένως, για όποιους λόγους κι αν επέλεξαν την εξεζητημένη αυτή τεχνική, έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε το πώς λειτουργεί σήμερα το κτίριο του ναού με την ενεργό παρουσία αυτών των κιόνων. Αν επιχειρήσουμε να μοντελοποιήσουμε το κτίριο σε στατικοδυναμικό πρόγραμμα υπολογιστή, στις θέσεις αυτές έχει σημασία να μην ορίσουμε πακτωμένα τα τόξα της οροφής, ούτε να υποθέσουμε βαθμούς ελευθερίας με κυλίσεις, αλλά να ορίσουμε «πολύ-αρθρωτό φορέα». Η ύπαρξη αρθρώσεων στην κεφαλή και (μάλλον και στον πόδα) των υποστυλώσεων αυτών μηδενίζει τις ροπές δηλ. για να το πω πιο απλά «απορροφά» τις στροφές. Αυτό είναι πολύ σημαντική λεπτομέρεια και αλλάζει όλη την κατανομή των δυνάμεων-ροπών στην οροφή. Αν η θεμελίωση συμπληρώθηκε με δάνεια επιχώματα ή και υπήρχε στη γειτονιά του έργου ρέμα ή ελεύθερος υδροφορέας που μετέβαλε την υγρασία του εδάφους, θα προέκυπταν άμεσα είτε και χρονικά εξελισσόμενες διαφορικές καθιζήσεις. Η εκδοχή να υπάρχουν υπόγεια ύδατα και εποχιακή χαλάρωση του βάρους του εδάφους θα είχε το ίδιο αποτέλεσμα που παρατηρούμε σήμερα, ότι οι κίονες δεν φράκαραν τόσα χρόνια, αλλά ακόμη περιστρέφονται εύκολα. Πάντως, σε περίπτωση καθιζήσεων, οι επιβαλλόμενες παραμορφώσεις μπορεί να σπάσουν τα πλαίσια. Συγκεκριμένα, θα εμφανίζονται «πλαστικές αρθρώσεις» με τη μορφή ρωγμών και θραύσεων στις αψιδωτές δοκούς, σε κρίσιμες δηλαδή θέσεις. Λόγω ότι ο φορέας δεν είναι ολόσωμος (διότι οι θέσεις αψίδες-θόλοι διαμορφώνονται από σφηνωμένους πρισματικούς λίθους, συγκολλημένους μεταξύ τους με λεπτό κονίαμα) το φαινόμενο μπορεί να εξελιχθεί ακόμη και σε κατάρρευση. Η τεχνική μεταφέρει τις πλαστικές αρθρώσεις σε πιο ήπιες θέσεις και προστατεύει το κτίριο. Να σημειωθεί όμως ότι το στατικό αυτό σύστημα, από μόνο του, είναι ανεπαρκές να παραλάβει μεγάλες παραμορφώσεις.

Συνοψίζοντας, η τεχνική ενισχύει το κτίριο απέναντι σε διαφορικές καθιζήσεις και μπορεί να συνδέεται με τη γνώση κάποιας ανισοτροπίας (όχι απαραίτητα ανομοιομορφίας) ή μαλακού εδάφους ή ασυνέχειας που θα έγειρε ανησυχιών για μελλοντικό κίνδυνο στην ευστάθεια του εδάφους της θεμελίωσης, σε συνθήκες σεισμού ή χωρίς. Η τεχνική ως προς την αντισεισμική συμπεριφορά είναι θετική, αλλά δεν έχει πάντα αποτέλεσμα και πάντως δεν δείχνει να επεδίωκε αντισεισμική θωράκιση. Θα μπορούσε όμως αυτός ο μηχανισμός να αποτελεί μια απλοποιημένη τεχνολογία, είτε να ’ναι ένα τμήμα μιας μεγαλύτερης κατασκευής, με σκοπό την ενίσχυση του κτιρίου έναντι σεισμού, είτε έναντι αστοχιών του εδάφους. Στην ανωδομή, ειδικά σε θέσεις όπου οι καμάρες έχουν πλατιά διάμετρο, οι αστοχίες από θραύση αποφεύγονται με την «αρχιτεκτονική φιγούρα» του αμβλυκόρυφου τόξου που παραλαμβάνει τις μεγάλες θλιπτικές τάσεις.

Επομένως, οι περιστρεφόμενοι κίονες όπως και άλλα μηχανικά μέλη δεν εκφράζονται ως συμβολικά σχήματα αρχιτεκτονικής και δεν χαρακτηρίζονται ως τάσεις μιμητισμού κάποιων ρυθμών, λ.χ. της αρμενικής ή οθωμανικής, αρχιτεκτονικής… αλλά αποτελούν εφαρμοσμένες λύσεις σε μια διάταξη αναγκαία για την εξασφάλιση μηχανικής αντοχής και έχουν να κάνουν με τα μεγάλα ανοίγματα και το μη ολόσωμο των άνωθεν δοκών.

Τέλος, η τεχνική μπορεί, ταυτόχρονα, να καμουφλάρει τοπικά (τοπικά όμως, διότι η μπατική τοιχοποιία δεν φαίνεται να είναι τύπου «σάντουιτς») έναν κινηματικό μηχανισμό, μια μυστική καταπακτή, το οποίο δεν αποκλείεται, ούτε εμποδίζει τη στατικότητα. Με άλλα λόγια, ο μηχανισμός των περιστρεφόμενων κιόνων μπορεί να αξιώνει περισσότερες εκδοχές εκτός από τη μηχανική. Η ευθύνη ανήκει στον ερευνητή και ειδικότερα στον επιστήμονα για την πρόθεση µε την οποία ερευνά κάθε εκδοχήκαι ανακαλύπτει μια γνώση και πολλές εφαρμογές της».

[23] Μαρτυρία Μελετίου Νίγδελη, Κέντρο Ιστορίας Δήμου Συκεών, Φ. 13., α.α.31: « Οι παλιοί λέγανε πως όλο το χωριό βοήθησε στο κτίσιμο της εκκλησιάς, ιδιαίτερα μάλιστα στη μεταφορά των κολόνων που ήταν και μεγάλες και βαριές. Μια μια σε μεγάλα κάρα διασκευασμένα γι’ αυτό το σκοπό που τα έσερναν βόδια. Στον Κοπτ (φυσική διαίρεση της κοινότητας σε δυο μαχαλάδες από ένα μικρό ποταμό) τράβηξαν - έσπρωξαν και άνθρωποι».

[24] Το Ιερό Βήμα συμβολίζει πάντοτε τον αόρατο πνευματικό κόσμο, τον παράδεισο.

[25] Ένας από τους βασικούς θεσμούς της λειτουργίας του ναού, τα μάλα προσοδοφόρος, ήταν η ενοικίαση των στασιδίων, κάτι που θα δούμε παρακάτω ενδελεχώς.

[26] Σύμφωνα με τη μαρτυρία της Καλλιόπης Μουσαίου- Μπουγιούκου που επισκέφτηκε τη Μαλακοπή τον Σεπτέμβρη του 1959 βλ. «Ταξίδι στην Καππαδοκία», Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Κ.Μ.Σ τ. 3^ος Αθήνα 1982 σ. 225, « Εκκλησία Άγιοι Θεόδωροι. Διατηρείται καλά. Ο τρούλος με τον Παντοκράτορα και τους αγίους ανέπαφος. Το τέμπλο του ιερού σε αρίστη κατάσταση...».

Εκείνο που γνωρίζουμε και εξ ιδίας αντιλήψεως σήμερα διατηρείται ανέπαφο μόνο το τέμπλο του ιερού της εκκλησίας των Ταξιαρχών, ενώ περί του αντιστοίχου των Αγίων Θεοδώρων σύμφωνα με τις μαρτυρίες πως ξηλώθηκε άμεσα.

[27] Ελ. Τζιούτζια, σ. 52

[28] Αμφότερα προκύπτουν από τα σχετικά πρακτικά της κοινότητας. Σχετικά: Αρχείο τ. Ταμείου Ανταλλαξίμων, α/α κώδικας 347

[29] Γ.Α.Κ. Αρχείο τ. Ταμείου Ανταλλαξίμων, α/α Κώδικας 347, Εφοροδημογεροντιακή Συνεδρία της 12/7/1910

[30] Μαρία Παπαδοπούλου, Ο Μεγαλύτερος Ναός της Χριστιανικής Ανατολής και οι πολυάριθμοι λατρευτικοί χώροι της υπόγειας πολιτείας στο Μιστί της Καππαδοκίας, Θεσσαλονίκη, 2011, σ. 70

[31] Αν. Λεβίδης, ό.π., σ. 163

[32] Σημ : η αρχική εσωτερική διακόσμηση του ναού καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά… το κτίριο χρησιμοποιήθηκε και ως εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

{gallery}kappadokia/malakopi/agioideodoroimalakopi'{/gallery}

{gallery}kappadokia/malakopi/malakopi111'{/gallery}

Άγιοι Θεόδωροι - Μαλακοπή 2010

{gallery}kappadokia/malakopi/agioitheodoreoimalakopi2010'{/gallery}