Εσκί γκιουμούζ

Eski Gumusler
Gumus, στην Τουρκική γλώσσα, σημαίνει ασήμι. Ταυτόχρονα όμως είναι και το δεύτερο συνθετικό τμήμα της ονομασίας μιας μικρής κοινότητας η οποία βιβλιογραφικά εμφανίζεται και ως Eski Gumusler. Ονομασία ταυτισμένη απόλυτα με το παρακείμενο λαξευτό μοναστήρι, ίσως ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα εκείνης της τεχνικής νοοτροπίας.
Το χωριό δεν έχει να παρουσιάσει τίποτε το αξιόλογο. Απλά να σημειώσουμε πως βρίσκεται:
• μόλις στα επτά χιλιόμετρα ΒΑ της Νίγδης, πρωτεύουσας του ομώνυμου τουρκικού βιλαετίου…
• δίπλα σχεδόν στη κεντρική οδική αρτηρία που συνδέει την Νίγδη με την Καισάρεια…
• στα τρία περίπου χιλιόμετρα απόσταση από την κοινότητα του Andaval σήμερα Aktas…δηλαδή μισή ώρα περίπου δρόμο προς τα βόρεια…
• δίπλα της βρίσκεται σχεδόν κολλημένη η μικρή κοινότητα του Εσεκλί…

Επίσης:
• επρόκειτο (αι) περί μιας μικρής κοινότητας η οποία, εκείνη την εποχή, είχε πάνω κάτω περίπου διακόσια σπίτια… με χιλίους κατοίκους, χωρίς ανεπτυγμένη οικονομία και με γεωργικές αποκλειστικά παραγωγές όπως αυτής των μήλων.
• ήταν μουσουλμανική κοινότητα… αν και κατά τις παραδόσεις και τους θρύλους της εποχής κάποτε ήταν χριστιανική.
• δίπλα περνά ο Εσκί γκιουμούς μπογαζί, δηλαδή μια εσοχή η οποία είχε πάντοτε νερό από τον παρακείμενο ποταμό Ουτς Καπουλού.

Γενικά στοιχεία για το Εσκί γκιουμούζ

Μονή των παλαιών Ασημιών

• Το μοναστικό συγκρότημα βρίσκεται στην περιοχή της Νίγδης, γύρω στα επτά χιλιόμετρα βόρεια- βορειοανατολικά της και περίπου εξήντα χιλιόμετρα νότια της περιοχής του Γκιόρεμε…
• Είναι λαξεμένο σε ένα μακρότατο, γύρω στα τριακόσια μέτρα και μετρίου ύψους βράχο, δίπλα ακριβώς στην κοινότητα Gumusler-Γκιουμουσλέρ…
• Εξωτερικά τίποτε δεν προσδιορίζει- φανερώνει την ύπαρξη μιας τέτοιας και σε τόση έκταση ανθρώπινης παρέμβασης… εκτός από αέρος.
• Φέρει την περίεργη ονομασία Eski Gumusler manastir- Eski Gumus.
• Υπάρχει πλήρης μα και μια παράξενη απουσία βιβλιογραφικών αναφορών για την ύπαρξη του θρησκευτικού μνημείου από τους ιστοριοδίφες εποχής, Φαρασόπουλο, Ρίζο, Μαυροχαλυβίδη… αλλά ακόμα και στο μνημειώδες έργο του Αναστασίου Λεβίδη «Αι εν μονολίθοις μοναί της Καππαδοκίας και της Λυκαονίας», έργο του 1899.
Παρατήρηση
Τα πρώτα ψήγματα πληροφοριών, σύμφωνα με τον ιστοριοδίφη Michael Gough, μας δίδονται από τον Βέλγο ερευνητή Henri Gregoire με μα σύντομη αλλά ακριβή περιγραφή των αγιογραφιών του μοναστηριού… Κατά καιρούς υπήρξαν διάφορες αποστολές όπως αυτή του καθηγητή Jacobi τo 1936… του καθηγητή επίσης David Winfield το 1962…
• Η απουσία πληροφοριών επεκτείνεται και στα Αρχεία Προφορικής Παράδοσης των διαφόρων Κέντρων, όπως για παράδειγμα του Κέντρου Μικρασιατικών Μελετών… Για παράδειγμα, χαρακτηριστική είναι η άγνοια για τούτο το εκκλησιαστικό μνημείο από τους κατοίκους της παρακείμενης κοινότητας του Ανταβάλ, της οποίας οι κάτοικοι διατηρούσαν σχέσεις αγάπης και μίσους με τους κατοίκους του Γκιουμουσλέρ, κοινότητας ακριβώς δίπλα, στα δυο- τρία χιλιόμετρα περίπου, εκτός μιας απλής νύξης που βρίσκουμε σε μια μαρτυρία.
• Το συγκρότημα χρησιμοποιείτο, μέχρι και τους πρόσφατους χρόνους, ως αποθήκη σιταριού και ζωοτροφών.

Ναοδομικά χαρακτηριστικά

Το να μιλήσει κανείς για κτίσμα μάλλον θα υπερβάλλει, διότι στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για μια λαξεμένη εκκλησιά, της οποίας τα χαρακτηριστικά αποκτήθηκαν με την αφαιρετική διαδικασία και εν πολλοίς τυχαία. Πάντως και σε κάθε περίπτωση, δημιουργήθηκε στη βόρεια πλευρά, έστω και έτσι, ένας ναός που ανήκει στους σταυρόσχημους τετρακίονους με θόλο και με παρεκκλήσι … αλλά επιπλέον με εξωνάρθηκα- exo-narthex και νάρθηκα -narthex.

α
πρώτος χώρος

Για να εισέλθει κανείς στο ναό, ιδιαίτερα σήμερα, μιας και η κλίμακα της τρίτης προαναφερομένης εισόδου έχει εγκαταλειφθεί, θα πρέπει από την αυλή να κατέβει προς τον πρώτο σχηματιζόμενο χώρο από ένα μικρό τούνελ περίπου δυο μέτρων…. Πρόκειται για έναν χώρο:
-λαξεμένο.
-ακανόνιστο τετράγωνο, διαστάσεων περίπου 2x4,5 μ.…
-στεγασμένο μάλλον καμαροειδώς… αν και ο εργασίες του δεν περατώθηκαν, όπως μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει, ποτέ.

β
Εξω-νάρθηκας

Πρόκειται για χώρο:
- λαξεμένο.
-ακανόνιστο παραλληλόγραμμο, διαστάσεων περίπου 2x5,5 μ.
-στεγασμένο με καμαρωτή στέγη, σε καλή μάλιστα κατάσταση…
-φέρει τρεις εισόδους, συνδεόμενος: με τον αύλειο χώρο με τούνελ και εσωτερικά με τον πρώτο χώρο (Δ) και τον κυρίως ναό (Α).
-στον ανατολικό τοίχο φέρει μια στενή προεξοχή, αδιευκρίνιστο για ποια χρήση.
-όλος ο χώρος είναι σκαλισμένος- διακοσμημένος με τυφλές στοές και λεπτές αψίδες…
-φέρει ίχνη τοιχογραφιών διαφορετικών, από αυτών του ναού, χρονολογιών.

γ
νάρθηκας- ναός

Για να εισέλθει κανείς στον χώρο της εκκλησίας, το επιτυγχάνει με δυο τρόπους. Δια μιας κλίμακας πρώτα στον εξωνάρθηκα, που συνδέεται δια στοάς μαζί του ή και πάλι δια μιας κλίμακας, πέντε- έξι σκαλοπάτια, από το δεξιό κλίτος του ναού…

Τα ιδιαίτερα επίσης χαρακτηριστικά του ναού είναι:

• διαστάσεις: περίπου 5,80x5,90 μ.
• πρόκειται, σύμφωνα με τον ερευνητή Henri Gregoire, για μια «βασιλική με τρούλο που διαμορφώνεται από δυο διασταυρούμενες καμάρες και από τέσσερις “οίκους”…» .
• η ίδια άποψη διατυπώνεται και από τον έτερο ιστοριοδίφη Michael Gough, με μια όμως επιπλέον σημαντική επισήμανση. Πως «στην ουσία είναι τετράγωνη σταυρόσχημη», διατύπωση με την οποία συμφωνεί απόλυτα και ο ερευνητής Γιάννης Σταματιάδης.
• ο ναός διαθέτει ένα μικρό κεντρικό τρούλο στο σημείο τομής των θόλων…
• έχει επίσης τρεις τοξωτές αψίδες… και ένα τόξο Καππαδοκικής τεχνικής σε κόγχη του βόρειου τοίχου.
• «υποστηρίζεται» από τέσσερις τεράστιες, δυσανάλογες με τα λοιπά στοιχεία του ναού, κολώνες, που είναι τοποθετημένες πάνω σε οκτάγωνα βάθρα… διαστάσεων επτά (7) μέτρων ύψους και τριών (3) περιφερείας…
• εκτός της κεντρικής αψίδας υπάρχουν μια σειρά από συνοδευτικές κόγχες…
Επίσης:
• σε κάθε πλευρά της εισόδου από το νάρθηκα-δυτικά προς ανατολάς- υπάρχει ένας τοξοειδής χώρος- θρόνος.
• ο νάρθηκας είναι σκαλισμένος με τυφλές στοές με τις διαχωριστικές παραστάδες να είναι λεπτότατες και τετράγωνης διατομής.
• στον βόρειο τοίχο του ναού υπάρχει ένα χαρακτηριστικό άνοιγμα, σχήματος αψίδας, που αρχίζει από το επίπεδο του εδάφους και ύψους περίπου δυο μέτρων, που οδηγεί σε δυο λαξεμένες σαρκοφάγους.
• στο βόρειο τοίχο και πάλι και ιδιαίτερα στη βορειοανατολική γωνιά της εκκλησίας, μια σήραγγα οδηγεί σε μια ευμεγέθη αίθουσα τάφων όπου στο κέντρο της υπάρχει μια βυθισμένη κοιλότητα σαρκοφάγου…
• στο νοτιοανατολικό τμήμα του ναού και στη σχηματιζόμενη γωνία, μια μικρή σήραγγα οδηγεί σε ένα μεγάλο δωμάτιο, ακανόνιστου σχήματος, που μάλλον χρησιμοποιείτο ως το σκευοφυλάκιο.
Αξιοπρόσεκτο επίσης:
Ο ναός προσεγγίζεται από τον αύλειο χώρο επιπλέον δια μιας μικρής κλίμακας που αποτελείται από τρία σκαλοπάτια. Υπάρχει όμως και κάποιο πέλμα που αποτελούσε «το διαχωριστικό παράθυρο από μια προηγουμένη επιδαπέδια εκκλησία» χωρίς τουλάχιστον μέχρι σήμερα να γνωρίζουμε οτιδήποτε άλλο περί αυτής. Απλά υποθέτουμε και μάλλον έτσι είναι- πρακτική συνήθης- να κατασκευάζεται αρχικά κάποιος μικρός ναός που κάλυπτε τις λειτουργικές ανάγκες εκείνης της εποχής και στη συνέχεια, στο διάβα του χρόνου, να συμπληρώνεται ή να αναγεννιέται εκ βάθρων.
Κάτι που διαπιστώνεται και από την υπάρχουσα αγιογράφηση το ναού, μιας και υπάρχουν διάφορες χρονολογικές φάσεις, οι οποίες μάλιστα απέχουν αρκετά η μια από την άλλη. Κατά την άποψη μάλιστα των ειδικών, οι αγιογραφίες μιλούν για τον χρόνο και τους καλλιτέχνες-αγιογράφους… τους οποίους, ειρήσθω εν παρόδω, ανάγουν σε τρεις.

Βόρειος τοίχος

Αρχίζουμε επισημαίνοντας πως το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει, βλέποντας κανείς το τοξωτό άνοιγμα, είναι οι μορφές των Αγίων Στεφάνου και Ιωάννη Προδρόμου, διατηρημένες σε αρίστη κατάσταση.
Του Στεφάνου είναι νεανική, ντυμένη με ένα λευκό στιχάριο και κόκκινα σανδάλια… στο δεξί του χέρι ταλαντεύεται το θυμιατήρι, στο οποίο μάλιστα, πραγματικά υπέροχη λεπτομέρεια, διακρίνονται οι πυρακτωμένες λάμψεις του λιβανιού… ενώ στο αριστερό του χέρι κρατά ένα αντικείμενο, μάλλον, κατά τους αγιογράφους, θήκη θυμιάματος.
Ο Άγιος Ιωάννης, πάλι, απεικονίζεται με μια σοβαρή μορφή και διεισδυτική, υποβλητική ματιά… έχοντας το δεξί του χέρι μπροστά στο στήθος ενώ με το αριστερό του κράτα μια ράβδο(;)- σύμβολο αγγελιοφόρου και πάπυρο.

Κεντρική αψίδα,
ανατολικός τοίχος

Αν και έχει υποστεί σημαντικές ζημιές από την υγρασία κυρίως, εντούτοις βρέθηκε σε καλή κατάσταση και, μετά τις επιδιορθωτικές επεμβάσεις των ειδικών, θα λέγαμε πως είναι σε αρίστη. Γεγονός που οφείλεται εν πολλοίς στην αιθάλη, από τα λιωμένα κεριά, η οποία επικάθισε στο διάβα του χρόνου στην σύνθεση και την κάλυψε προστατεύοντάς την.
Σπεύδουμε, βεβαίως, να τονίσουμε πως πρόκειται για μια πολυπρόσωπη σύνθεση που περιλαμβάνει:
• -περίτεχνη απεικόνιση του Παντοκράτορα ενθρόνου… της οποίας έχει διασωθεί μέρος, με την αριστερή πλευρά Του να έχει καταστραφεί, από το ύψος του ώμου έως και κάτω, περιλαμβάνοντας μέση, πόδι, κλπ.
• -σύμβολα των Ευαγγελιστών… από τα οποία λείπουν- κατεστράφησαν αυτά των Μάρκου¹ και Ιωάννη, ενώ σώζονται τα αντίστοιχα των Ματθαίου και Λουκά.
• -αρχαγγέλους… με την απεικόνιση του Μιχαήλ να διατηρείται και Γαβριήλ να είναι κατεστραμμένη.
• -στην αριστερή πλευρά, όπως βλέπει κανείς τη σύνθεση, τη Θεομήτορα Δεομένη… σε αρίστη κατάσταση.
• -στη δεξιά πλευρά, όπως βλέπει κανείς τη σύνθεση η οποία είναι και το πλέον κατεστραμμένο τμήμα, έχει τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή και τα πόδια μόνο του αρχαγγέλου Γαβριήλ.
• -δυο διαζώματα με αγίους… από τους οποίους οι περισσότεροι σε πολύ καλή κατάσταση, με τις φθορές του χρόνου να έχουν «ακουμπήσει» ελάχιστους.
Στο πρώτο διάζωμα μπορεί κανείς να διακρίνει, σε αρίστη μάλιστα κατάσταση, τους αποστόλους: Φίλιππο (ΦΙΛΗΠΟς), Σίμωνα (ΣΙΜΟΝ), Ιάκωβο (ΗΑΚΟΒΟς), Ιωάννη (ΙΩ), Λουκά, Πέτρο, Παύλο (εικάζεται)…² 
Στο δεύτερο διάζωμα τους αγίους και πατέρες: Γεώργιο (αγένειος), Βλάσιο, Αμφιλόχιο (ΑΜΦΙΛΟΧΥΟς), Γρηγόριο τον Θεολόγο (ΓΡΙΓΟΡΥΟς), Βασίλειο (ΒΑΣΥΛΙΟς), Νικόλαο, Επιφάνιο, Ιάσωνα (ΗΑΣΟΝ), Αθηνογένη και επιπλέον μια θαυμάσια απεικόνιση της Παναγίας.
Παρατήρηση
α-Πρόκειται για αγιογράφηση υψηλής τέχνης και ποιότητας, με λεπτομέρειες καταπληκτικές στα μάτια, τη μύτη, το στόμα, τα αυτιά, τα χέρια… τις πτυχές των ενδυμασιών και όλα με ζωντανούς χρωματισμούς… και με ένα μεγάλο φάσμα χρωμάτων:
- με το υπόβαθρο του μπλε, να πλαισιώνεται από το κόκκινο.
-οι φωτοστέφανοι χρωματισμένοι επιτηδευμένα με πυράκτωση κίτρινη.
-οι πτυχές των υφασμάτων… με ρόδινο, καφετί, γκρίζο, μαύρο και άσπρο.
β-οι θέσεις των αγίων είναι «κατ’ ενώπιον», με τη μετωπικότητα να προσδίδει μια ιδιαίτερη αυστηρότητα.

¹ Προσδιορίζεται από την υπάρχουσα επιγραφή.
² Κατά την άποψη των πρώτων ερευνητών, Michael Gough, Henri Gregoire, Γιάννη Σαματιάδη, στο κατεστραμμένο τμήμα θα πρέπει να υπήρχε και η μορφή του αποστόλου Παύλου…

Παναγία
Κόγχη γ, στο νάρθηκα του ναού.

Πρόκειται περί μιας συνθέσεως η οποία έχει υποστεί σοβαρές ζημιές… με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα όλων των μορφών σβησμένα ή καλύτερα σε κακή κατάσταση… αλλά σε κάθε περίπτωση ωραίας και ισορροπημένης, η οποία περιλαμβάνει:
• την Παναγία… με μακριά μπλε εσθήτα στολισμένη με χρυσές μανσέτες και πορφυρό μανδύα.
• τον Χριστό…
• και τους δυο Αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ… οι οποίοι έχουν καλυμμένα τα χέρια τους με υφάσματα με διακοσμήσεις.
Τα χρώματα που επικρατούν είναι το γνωστό γαλάζιο- μαύρο φόντο, το πορφυρό, το κόκκινο…

Σκηνή Ευαγγελισμού.

Πρόκειται για απεικόνιση που επεκτείνεται σε όλο το άνοιγμα της αψίδας και έχει τον αρχάγγελο Γαβριήλ στα δυτικά και την Παναγία στα ανατολικά.
Η μορφή του πρώτου προσώπου, του αρχαγγέλου δηλαδή, βρίσκεται, εκτός του αριστερού ποδιού που δεν υπάρχει, σε εξαιρετική κατάσταση. Ζωγραφισμένη σε σκούρο γαλανό φόντο που τονίζει, με τις λοιπές αποχρώσεις, τις λεπτομέρειες, παρουσιάζει μια υπέροχη μορφή η οποία έχει:
• -καστανά μαλλιά που καλύπτουν μεγάλο μέρος του μετώπου με βοστρύχους, οι οποίες βεβαίως πέφτουν και στον αυχένα..
• -ένα γλυκύτατο πρόσωπο…
• -στο αριστερό χέρι τη ράβδο- (κρινάνθεμο)- σύμβολο αγγελιοφόρου.
• -βρίσκεται εν κινήσει με το χέρι σε θέση χαιρετισμού…
• -υπάρχει η σχετική επιγραφή του Ευαγγελισμού… «ΗΛ. ΧΕΡΕΚΑΙΓΑΡΗΤΩΟΚCΜCTCOY»… Χαίρε κεχαριτωμένη ο Κύριος μετά σου
Η μορφή της Παναγίας απλά βρίσκεται σε καλή κατάσταση αν και έχει «υποφέρει» από τους πιστούς των προηγουμένων γενεών οι οποίοι, κατά την προσφιλή τους πρακτική, τοποθετούσαν αναμμένα κεριά στην επιφάνεια της εικόνας…¹
Πρόκειται για μια απεικόνιση με έντονα τα χαρακτηριστικά του προσώπου, σε σκούρο γαλάζιο φόντο, σε θέση ικεσίας και ένθρονος, κρατώντας ρόκα, δείγμα αρετής και εργατικότητας.

¹ Τούτη η πρακτική αναφέρεται σχεδόν από όλους τους ερευνητές του χώρου μιας και θεωρείτο πως με το λιώσιμο του κεριού, λιώνουν και οι αμαρτίες το πιστού με τη μεσολάβηση φυσικά του αγίου πάνω στην εικόνα του οποίου τοποθετήθηκε το κερί.

Σκηνή Γέννησης

Ένα από τα ωραιότερα έργα, σε όλο τον χώρο της καθ’ ημάς Ανατολής, είναι αυτό της γεννήσεως. Υψηλής τεχνικής και ποιότητας, μια υπέροχη πολυπρόσωπη σύνθεση η οποία απεικονίζει τη γέννηση του Θεανθρώπου και τα πρόσωπα, που κατά το ιερό Ευαγγέλιο, παρευρέθησαν σ’ αυτή. 
• -Το πρώτο πράγμα που μπορεί να επισημάνει κανείς είναι πως όλες οι μορφές που απεικονίζονται μοιράζονται το ίδιο καταφύγιο: μια σπηλιά με εμφανές και έντονο το περίγραμμά της..
• -Κυρίαρχη μορφή, αυτή της Παναγίας, η οποία βρίσκεται σε μια αξιοπερίεργη στάση: σε ανακλινόμενη θέση… το κεφάλι της να στηρίζεται στο αριστερό της χέρι και το βλέμμα της στραμμένο σε αντίθετη φορά από εκεί που βρίσκεται το Βρέφος. Ενδεδυμένης επίσης στα γαλάζια και με πορφυρό μανδύα. 
• -Φασκιωμένο το Θείο Βρέφος στο πλευρό της…
• -Τα δυο ζωντανά, βόδι και γάιδαρος… Διακρίνονται μόνο τα κεφάλια τους, τα οποία, ακουμπισμένα επί της φάτνης, παρακολουθούν τον μικρό Χριστό… και ίσως, από ένα παίξιμο του ζωγράφου, η γλώσσα του βοδιού ακουμπά, σαν να γλείφει, το φωτοστέφανο του μικρού βρέφους.
• -Στην αριστερή πλευρά της σύνθεσης απεικονίζονται τρεις θεόσταλτοι άγγελοι, εν μέρει ορατοί, μιας και προβάλλουν από το βραχώδες τοπίο… ντυμένοι στα γκρίζα και τα λευκά…. με καστανά μαλλιά και κίτρινα φωτοστέφανα.
• -Στην αριστερή πλευρά, επίσης, βρίσκονται οι τρεις μάγοι (ΜΑΓΥ), από τους πρώτους επισκέπτες του μικρού Χριστού, κρατώντας τα σχετικά δώρα… Επισημαίνουμε πως απεικονίζονται με τρεις ή σε τρεις διαφορετικές ηλικίες. Με τον πρώτο νεαρό και αγένειο, τον δεύτερο ώριμο με καστανή γενειάδα και τον τρίτο μάλλον ηλικιωμένο. Ενδεδυμένους επίσης ξεχωριστά και με φωτοστέφανα κόκκινου και λευκού χρώματος.
• -Πάνω από τον φασκιωμένο Βρέφος και τη μητέρα του… ο άγγελος (Σεραφείμ) χαιρετώντας αγγέλλει στην ανθρωπότητα τη χαρμόσυνη είδηση της γέννησης… 
• -Απέναντί του βρίσκονται τρεις ποιμένες με τον πρώτο, το νεαρότερο της ομήγυρης (CΑΤΟΡ), ενδεδυμένο στα λευκά, καθισμένο στον βράχο, να κρατά μάλλον μια φλογέρα… τον έτερο της παρέας (ΑΡΕΠΟΣ), μέσης ηλικίας, με κόκκινο χιτώνα… και τον τρίτο (ΤΕΝΕΤΟΡ), μεγάλης ηλικίας που φέρει γενειάδα, να συζητούν το θαυμάσιο γεγονός… ενώ η τοιχογραφία συμπληρώνεται και με τέσσερα πρόβατα στο άκρο.
• -Η σύνθεση περιλαμβάνει και τον Άγιο Ιωσήφ ο οποίος καθισμένος και υποστηρίζοντας το πρόσωπό του με το δεξί χέρι, βρίσκεται στο κάτω αριστερό άκρο της τοιχογραφίας, λίγο πιο κάτω από τη φάτνη.

Σκηνή της Υπαπαντής

Βρίσκεται στο ανώτερο σημείο του τοίχου και της όλης σύνθεσης. Πρόκειται για μια αριστουργηματική τοιχογραφία στην οποία ο αγιογράφος, ως φόντο, χρησιμοποίησε μια έντεχνη στοά, δηλαδή τμήμα του ναού…
Τα πρόσωπα που φαίνονται- απεικονίζονται είναι:
• -κυρίαρχο της Παναγίας… πανέμορφης και με γλυκύτητα.
• -το Θείο Βρέφος στην αγκαλιά της.
• -ο Ιωσήφ (ΗΩCΙΦ) κρατώντας στα χέρια του δυο πουλιά- προσφορά στο ναό.
• -η Αγία Άννα.
• -ακριβώς απέναντι από όλους ο Άγιος Συμεών (Α CΥΜ.Ο).
• -η όλη σύνθεση συμπληρώνεται από ένα στολισμένο βωμό.

Σκηνή του λουτρού

Στο κάτω δεξιό τμήμα της όλης σύνθεσης του βόρειου τοίχου υπάρχει μια σχετικά αξιοπερίεργη απεικόνιση η οποία αναφέρεται στο λουτρό του μικρού νηπίου.
Σε αυτήν περιλαμβάνονται:
• -τρία κεντρικά πρόσωπα…
• -δυο γυναικείες μορφές εκ των οποίων η μία γεμίζει το σκεύος- λουτήρα, με ζεστό νερό… και η άλλη, κρατώντας το βρέφος (XC) στην αγκαλιά της, δοκιμάζει τη θερμότητα του νερού…
• -πρόκειται για τις μαίες Μαία και Σαλώμη.

Χαμογελαστή Παναγιά
Κόγχη α, δεξιά της κεντρικής αψίδας

Πρόκειται για μια ρηχή κόγχη, περίπου δυο μέτρα ύψος, στην οποία απεικονίζεται μια υπέροχη σύνθεση της Παναγίας με τον Χριστό.
Ιδιαίτερα η μητέρα του Κυρίου βρίσκεται σε στάση που είναι γνωστή ως Οδηγήτρια, κρατώντας το νήπιο Χριστό στο αριστερό της χέρι, ενώ το δεξί τίθεται σε διαγώνια θέση πάνω στο στήθος της...και με το κεφάλι της να κλίνει ελαφρώς, κίνηση- στάση τρυφερότητας της μάνας προς το τέκνο της.
Αυτή η σύνθεση έχει μερικές ιδιαιτερότητες- παραξενιές, τις οποίες και αναφέρουμε.
• δυσανάλογη επιμήκυνση της μορφής της Θεομήτορος, ειδικά από τη μέση και κάτω…
• εξαιτίας αυτού του γεγονότος το κεφάλι της, σε σχέση με την όλη σύνθεση, φαίνεται μικρό…
• αν προσέξει κανείς φαίνεται πως τα πρόσωπα, Παναγία- Χριστός, έχουν ένα γλυκό μειδίαμα… γεγονός που προσέδωσε το προσωνύμιο η Χαμογελαστή Παναγία…
• τα υπέροχα αμυγδαλωτά μάτια των προσώπων…
Τέλος, τα χρώματα που επικρατούν είναι το σκούρο γαλάζιο, ως γενικό φόντο, το κόκκινο και το άσπρο.