Η δισυπόστατη εκκλησιά της Μαμασού

(Ένα ανεπανάληπτο παράδειγμα ειρηνικής συνύπαρξης χριστιανών και μουσουλμάνων)

Ιερός Ναός των Αγίων:

Κωνσταντίνου- Μάμαντος

και

Τεκές Σαμά Μπαμπά

Turbe Icerisine Yazi Yazmak Cevreyi Kirletmek Yasaktir

Ένα από τα πλέον παράδοξα το χώρου, εκεί και τότε, ήταν η ύπαρξη μα και η ταυτόχρονη λειτουργία, άγνωστο από πότε, ενός δισυπόστατου θρησκευτικού κτίσματος στην κοινότητα της Μαμασού: του Ιερού Ναού των Αγίων Μάμαντος και Κωνσταντίνου αφενός, αλλά και μουσουλμανικού τεμένους αφετέρου.[1]

Μιας ιδιαίτερης μα και θαυμαστής συνάμα ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ δυο θρησκευτικών κοινοτήτων που, αλώβητη, στο διάβα του χρόνου, προσέφερε γαλήνη στα μέλη τους, τα οποία ήταν γαλουχημένα με εκ διαμέτρου αντίθετες κοσμοθεωρίες και πιστεύω.

Ενός αριστοτεχνικού εγχειρήματος σε σύλληψη μα και εκτέλεση, που προκαλεί ίσαμε τώρα μια πληθώρα συναισθημάτων: από καχυποψία για την αλήθεια μα και την έκταση των γεγονότων, την απορία για τον τρόπο της λειτουργίας, για το πώς δηλαδή μπορούσε και υλοποιείτο η καθημερινότητα, έως και θαυμασμό για το αποτέλεσμα. Διότι, όντως, τούτο το εγχείρημα ήταν σαφώς μια πραγματικότητα εντυπωσιακή, πρωτόγνωρη, αξιοθαύμαστη, έως και ένα φωτεινό παράδειγμα, μια ηλιαχτίδα στον κόσμο του μίσους… και ίσως ίσως η εφαρμογή της Καππαδοκικής ρήσης πως: «ο κήπος του Θεού είναι όμορφος, διότι υπάρχουν μέσα, ανθίζουν, όλα τα φυτά του κόσμου». Αν και, όπως προκύπτει από την υπάρχουσα βιβλιογραφία του χώρου, δεν ήταν το μοναδικό ή πως υπήρχαν και άλλες παραπλήσιες προσπάθειες, όπως και αυτής του λαξευτού παρεκκλησίου του Αγίου Παντελεήμονος της Ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου στο Ζιντζίντερε[2] αλλά και της μικρής εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στα Κενάταλα.[3]

Ναοδομικά χαρακτηριστικά

Ιερός Ναός Αγίου Κωνσταντίνου

kαι

Tekke Sammas Baba- (Τεκές Αγίου Μάμα)

Μάλλον πρόκειται περί συγγνωστής υπερβολής, διότι κτίσμα, υπό την ακριβή έννοια του όρου, δεν υφίσταται. Απλά η εκκλησία – τεκές, τόπος λατρείας ετερόδοξων πληθυσμών, ήταν μια λαξευτή εκκλησιά,[4] από τις μυριάδες που υπάρχουν και κοσμούν την περιοχή, μετρίου μεγέθους, στην οποία προστέθηκαν τμήματα κτιστά που κάλυπταν τις λοιπές λειτουργικές ανάγκες του χώρου και κυρίως ξενώνες για τους επισκέπτες- ασθενείς του χώρου.

Επισημαίνουμε πως λαξεύτηκε στη βάση ενός χαμηλού υψώματος, στην άκρη της νότιας πλευράς της κοινότητας, που έφερε τη διακριτική ονομασία Λεϊλέκ καγιασί- βράχος των πελαργών. Βεβαίως, φέρει τα χαρακτηριστικά ναού του τύπου Τρίκλιτης Βασιλικής μετά τρούλου, με τα κλίτη να χωρίζονται από δυο σειρές, με τρεις σε καθεμιά λαξευτές κολώνες.

Στο αριστερό κλίτος, στη μέση περίπου, είναι λαξευμένη θήκη, μέσα στην οποία φυλάσσονται τα οστά του Αγίου Μάμαντος, σκεπασμένα με πέτρες και υφάσματα πρασίνου χρώματος.

Ακριβώς απέναντι και στη μέση του δεξιού κλίτους, βρίσκεται το Μιχράμπ, δηλαδή η ημικυκλική εσοχή για τη σχετική λατρεία που υποδεικνύει την κίμπλα,[5] με τον τοίχο στον οποίο βρίσκεται το Μιχράμπ να ονομάζεται ο τοίχος της κίμπλα.

Το ιερό φέρει τρεις λαξεμένους χώρους. Την κεντρική κόγχη και δυο μικρότερες.

Ο λαξευτός ναός συμπληρώθηκε με κτιστά τμήματα, άγνωστο το πότε, με τον πρόναο, υπνοδωμάτια αλλά και επιπλέον ένα ακόμα λαξεμένο χώρο: αυτόν της θεόθεν σύλληψης.

Πρόκειται περί ενός χώρου δεκαπέντε (15) περίπου τ.μ., στην κορυφή του οποίου υπάρχει μια οπή. Σύμφωνα, λοιπόν, με την παράδοση, τη φύλακα που διακονεί ακόμα εκεί, αλλά και τις υπάρχουσες χαραγμένες επιγραφές Ελλήνων και Τούρκων στους εξωτερικούς τοίχους, από εκεί κατεβαίνει το πνεύμα και βοηθά τις άτεκνες που κοιμούνται στο χώρο εκείνο να συλλάβουν.  

[1] Καπλάνης Ιωσηφίδης- Ορχάν Οζυτίλ, Οι Κοινότητες των Καππαδοκών, Γκέλβερι- Ν. Καρβάλη, στιγμές ιστορίας 1500 μ.Χ.- 1925, Στέγη Πολιτισμού Ν. Καρβάλης, Κέντρο Καππαδοκικών Μελετών “Η Ναζιανζός”, 2014, σ. 289, «Στην εκκλησία του Αγίου Μάμα και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης γινόταν Θεία Λειτουργία κάθε Κυριακή, ενώ υπήρχε έθιμο από παλιά, κάθε Παρασκευή εκεί να γίνεται και το ναμάζ των μουσουλμάνων. Η συνήθεια αυτή έρχεται από πολύ παλιά».

[2]Εμμανουήλ Τσαλίκογλου, Ελληνικά Εκπαιδευτήρια και οι Ελληνορθόδοξοι κοινότητες της περιφερείας Καισαρείας, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 1976, σ. 3, «Το παρεκκλήσιον ήτο κοινός τόπος λατρείας των Ελλήνων Ορθοδόξων, των Αρμενίων Ορθοδόξων και των Μωαμεθανών, με χωριστά δωμάτια φιλοξενίας δι’ αυτούς. Εις τούτο συνέρρεον, καθ’ όλην την διάρκειαν του έτους, προσκυνηταί. Οι μεν χριστιανοί μετέφερον τους πάσχοντάς των και δη τους επιληπτικούς και ψυχοπαθείς των, το Σάββατο προς Κυριακήν, οι δε Μωαμεθανοί την Πέμπτην προς Παρασκευήν. Το παρεκκλήσιον εθεωρείτο θαυματουργόν… Πλην του τριεθνούς τούτου τόπου λατρείας…».

[3] Δημήτριος Πετρόπουλος- Ερμόλαος Ανδρεάδης, Η Θρησκευτική Ζωή στην Περιφέρεια Ακσεράϊ- Γκέλερι, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα, 1971, σ. 76, «… στο μικρό παρεκκλήσι πήγαιναν οι μωαμεθανοί κάθε Παρασκευή για την τέλεση των θρησκευτικών τους καθηκόντων».

[4] Συμεών Φαρασόπουλος, ό.π., σ. 74, «…λελατομημένος εν βράχω και περιέχων τα λείψανα του προμνημονευθέντος αγίου».

[5] Κίμπλα είναι η κατεύθυνση προς την Κάαμπα στην Μέκκα  προς την οποία ο μουσουλμάνος πρέπει να στραφεί κατά την διάρκεια της προσευχής.

Ο όρος Μιχράμπ είναι διαφορετικός από τον όρο Μινμπάρ ο οποίος αναφέρεται στην υπερυψωμένη πλατφόρμα (άμβωνας) όπου ανεβαίνει ο Ιμάμης και καθοδηγεί την προσευχή.