Κωνσταντίνος Νίγδελης

Α. ΣΙΝΙΟΣΟΓΛΟΥ

Κωνσταντινούπολη

Κωνσταντινούπολη 7 Φεβρουαρίου 1922

Αγαπητέ Cestia,

       H Φρόσω έφθασε εδώ πριν δέκα μέρες. Φαίνεται γοητευμένη από την παραμονή της στη Σμύρνη και μας έφερε ένα σωρό καλά νέα από σας και τους άλλους γνωστούς μας εκεί. Εν τούτοις ένα λυπηρό γεγονός, που σίγουρα έχετε μάθει, την περίμενε εδώ. Πρόκειται για τον ξαφνικό και οδυνηρό θάνατο του Etionne Crestevich που μας έθλιψε όλους βαθιά. Πρόκειται για μια μεγάλη απώλεια για όλη την οικογένεια που έχασε όχι μόνο ένα τέλειο σύζυγο και πατέρα αλλά και έναν άξιο και πολύ ικανό άνθρωπο.

       Ξέρετε ότι ο Μάκης σπουδάζει στη Ζυρίχη και ότι του μένουν ακόμα δύο χρόνια, εκτός από το φετινό, για να τελειώσει τις σπουδές τους ως μηχανικός. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του στη Λωζάνη, ο Μάκης γνώρισε μια Ρώσικη οικογένεια με το γιό της οποίας έκανε στενή φιλία. Αυτός ο νεαρός Ρώσος τον ακολούθησε στη Ζυρίχη, απ΄ όπου μετά από ένα χρόνο σπουδές στο Πολυτεχνείο, έφυγε για την Αμερική για να συνεχίσει τις σπουδές του στο Mass Institute of Technology του Κέιμπριτζ. Αυτός ο αποχωρισμός λύπησε βαθιά το Μάκη και τον έκανε να θέλει να πάει να βρει το φίλο του στην Αμερική.

       Μας μίλησε για τις προθέσεις του το καλοκαίρι. Του είπα όμως πως θα ήταν προτιμότερο να τελειώσει πρώτα τις σπουδές του στη Ζυρίχη και ότι στη συνέχεια θα είχε τον χρόνο να κάνει την πρακτική του στην Αμερική, μια χώρα με τεράστια βιομηχανική πρόοδο. Έδινα την έγκρισή μου να πάει εκεί υπό τον όρο να μην διακόψει τις σπουδές του στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης.

      Τα πράγματα έμειναν εκεί έως ότου έλαβα από τον πατέρα του νεαρού ρώσου μηχανικού ένα γράμμα στο οποίο μου εκθέτει όλα τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζουν οι σπουδές στην Αμερική για τον Μάκη.

      Σας εσωκλείω αυτό το γράμμα και σας παρακαλώ να μου δώσετε τη γνώμη σας γι΄ αυτό το θέμα. Είμαι βέβαιος ότι ο τρόπος που εσείς θα δείτε τα πράγματα θα είναι ο καλύτερος και θα επηρεάσει το Μάκη.

                                                                                                                                                           Δικός σας
                                                                                                                                                           Υπογραφή

Υ.Γ. Με χαρά σας πληροφορώ ότι η Φρόσω και τα παιδιά είναι θαυμάσια.

Η Μικρασιατική Εκστρατεία (Μάϊος 1919 Σεπτέμβριος 1922), ήταν η μεγαλύτερη εκστρατεία την οποία επιχείρησε ο Ελληνικός Στρατός από τους χρόνους της απελευθερώσεως της Ελλάδος.
Η Μικρασιατική Καταστροφή, είναι η μεγαλύτερη εθνική συμφορά στην ιστορία του νεωτέρου Ελληνισμού. Την μεγάλη αυτή συμφορά συνθέτουν, εκτός των άλλων, η κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου, η πυρπόληση από τους Τούρκους της Σμύρνης, όπου είχαν συρρεύσει και πολλοί Έλληνες από τις γειτονικές περιοχές, και οι σφαγές, λεηλασίες και άλλες φρικαλεότητες εις βάρος των Ελλήνων και των Αρμενίων χριστιανών, στη Σμύρνη και στις πόλεις και τα χωρία που ανακαταλαμβάνονταν από τον τουρκικό στρατό, οι μαρτυρικές πορείες των αιχμαλώτων και των ομήρων προς το εσωτερικό της Ανατολής, η εξόντωση εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων και Αρμενίων και η εκδίωξη των υπολοίπων από τις πατρογονικές εστίες τους, χωρίς τις περιουσίες τους, από το Μικρασιατικό έδαφος και προ πάντων το κυριολεκτικό ξερίζωμα του Ελληνισμού από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη.
Η Μικρασιατική Καταστροφή είχε ως αποτέλεσμα, εκτός των άλλων, την πλήρη από του πατρίου εδάφους εκρίζωση του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Διότι και οι διασωθέντες από τις σφαγές, τις διώξεις και τις αγριότητες, εγκατέλειψαν τις εστίες τους δυνάμει των περί ανταλλαγής των πληθυσμών διατάξεων της Συνθήκης της Λωζάννης του 1923, με την οποία ετερματίσθη η εμπόλεμος κατάσταση μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας.
Τελειώνοντας , θα πρέπει να τονίσουμε με την δέουσα έμφαση, ότι η Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος, η οποία με τον Ν. 2645 της 9/13-10-1998 (ΦΕΚ Α~ 234), που εψήφισε η Βουλή των Ελλήνων, καθιερώθη να εορτάζεται την 14η Σεπτεμβρίου εκάστου έτους, ως Ημέρα Εθνικής Μνήμης αυτών, υπήρξε μία από τις τραγικώτερες συμφορές της Ιστορίας της Φυλής μας. Το αδίκημα της Γενοκτονίας, δεν είναι νέον. Είναι κατάλοιπον της πρωτογόνου βαρβαρότητος και του αδυσωπήτου του πολέμου, αποβλέποντας στην εξόντωση του αντιπάλου. Η ολοκληρωτική εξαφάνιση της Καρχηδόνος και των κατοίκων αυτής, η σφαγή της Νυκτός του Αγίου Βαρθολομαίου, η Γενοκτονία των Αρμενίων του 1915 και η συστηματική εξόντωση έξι περίπου εκατομμυρίων Εβραίων υπό του Χίτλερ, είναι μερικά άλλα χαρακτηριστικά γεγονότα Γενοκτονίας.

Η Αρχή του τέλους της Σμύρνης και η Αφετηρία της Μικρασιατικής Καταστροφής

Οι Ιταλοί, που από την αρχή ήταν αντίθετοι με την παρουσία των Ελλήνων στην περιοχή της Σμύρνης, βιάστηκαν να κάνουν μυστικές συμφωνίες με τον Κεμάλ τον Μάρτιο του 1921 με αντάλλαγμα μεγάλες οικονομικές παραχωρήσεις και την υπόσχεση να αποσύρουν από την Αττάλεια τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής. Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου και οι Γάλλοι συμφώνησαν με τον Κεμάλ να αποσύρουν τα γαλλικά στρατεύματα κατοχής από την Κιλικία και να εφοδιάσουν τους Τούρκους σιωπηρά με πολεμικό υλικό, για το οποίο πληρώθηκαν γενναία. Η Γαλλία άλλωστε ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που καλλιέργησε οικονομικές σχέσεις με την οθωμανική αυτοκρατορία από το 1535 ήδη.
Και όπως, με πολύ περιφάνεια ανέφερε (1922) ο διευθυντής του Γαλλικού Εμπορικού Γραφείου της Κωνσταντινούπολης •«Σχολεία δικά μας, κοινωφελή ιδρύματα, νοσοκομεία, γηροκομεία, άσυλα ορφανών και εκθέτων έχουν ιδρυθεί σε κάθε σημείο της Ανατολής. Σε κάθε πόλη του εσωτερικού, σε όλα τα σημαντικά χωριά... υπάρχουν σχολεία και Γάλλοι διδάσκαλοι, άνθρωποι που διδάσκουν στα παιδιά τη δόξα της Γαλλίας, τη γλώσσα μας, την ιστορία».
Είναι λοιπόν αυτονόητο ότι η Γαλλία δεν ήταν διατεθειμένη να απαρνηθεί όλες τις κατακτήσεις της και πολύ περισσότερο τα οικονομικά της πλεονεκτήματα. Οι Τούρκοι, αφού τακτοποίησαν τις διπλωματικές τους σχέσεις και με τη Σοβιετική Ένωση, ήταν πλέον έτοιμοι να οργανώσουν μία γενική αντεπίθεση εναντίον των Ελλήνων, τους οποίους όλοι τους είχαν εγκαταλείψει.
Στη Σμύρνη, η κατάσταση χειροτέρευσε απότομα, όταν στις 15 Αυγούστου 1922 δύο ημέρες μετά την τουρκική επίθεση μία ανακοίνωση γνωστοποιούσε την εκκένωση από τον Ελληνικό Στρατό του Αφιόν Καραχισάρ. Η 25η Αυγούστου ήταν η τελευταία ημέρα της παρουσίας των Ελληνικών Αρχών στη Σμύρνη. Η πυρπόληση της Σμύρνης έγινε την Τετάρτη 31 Αυγούστου 1922. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1922 οι Τούρκοι έμπαιναν στην Σμύρνη, ενώ οι Έλληνες δεν είχαν άλλη διέξοδο, παρά να πέσουν στη θάλασσα.
Στις 31 Αυγούστου (14 Σεπτεμβρίου με το νέο ημερολόγιο) οι Τούρκοι στρατιώτες του Νουρεντίν βάση σχεδίου που τους παρέδωσαν οι Τουρκικές αρχές άρχισαν να ανάβουν φωτιές στην πόλη. Με βενζίνη ή με πετρέλαιο άναψαν φωτιά πρώτα στην αρμενική συνοικία. Συνέχισαν το εμπρηστικό τους έργο σε όλες ανεξαιρέτως τις ελληνικές συνοικίες. Το αεράκι που διευκόλυνε την φωτιά να απλωθεί από σπίτι σε σπίτι που επεκτάθηκε σε έκταση τρεισήμισι χιλιομέτρων.
Ορισμένα κτήρια του παραλιακού δρόμου που τους έδωσαν εντολή να μην τα πειράξουν, οι τούρκοι στρατιώτες ανατίναξαν όλα τα υπόλοιπα με δυναμίτη, Η φωτιά εμαίνετο όλη την νύχτα και σάρωσε όλη σχεδόν την πόλη. Κάηκαν 55.000 σπίτια από τα οποία τα 43.000 ήταν ελληνικά, τα 10.000 αρμενικά και 2.000 ξένων υπηκόων. Αποτεφρώθηκαν 117 σχολεία κοινοτικά και ιδιωτικά, ελληνικά και αρμενικά, όλα τα νοσοκομεία, 2 μουσεία και πολλά ιδρύματα. Από τις εκκλησίες οι 43 από τις 46.

Μια πανοραματική όψη της καιόμενης Σμύρνης

Η Σμύρνη παραδίνεται στις Φλόγες

Μια άλλη άποψη της καιόμενης πόλης της Σμύρνης, μέσα από καράβι

Πολλοί ξένοι και Έλληνες, αυτόπτες μάρτυρες, περιγράφουν τις φρικώδεις στιγμές των ημερών της πυρπολήσεως της Σμύρνης. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ότι ο εμπρησμός αυτής ήταν προμελετημένος και καλώς οργανωμένος, καθόσον Τούρκοι στρατιώτες μετέφεραν δοχεία με βενζίνη και πετρέλαιο ή έριχναν εμπρηστικές βόμβες.

Η Σμύρνη καίγεται και ένα πλοιάριο με προσφυγές οδηγούνται σε καράβια που ήταν στο πέλαγος 

Τα κτήρια της παραλίας της Σμύρνης καίγονται και λίγες βάρκες προσπαθούν να σώσουν λίγους πρόσφυγες

Όταν η φωτιά έσβησε μόνη της αφήνοντας στάχτες και αποκαΐδια, όλοι όσοι εγκατέλειψαν τα καιόμενα σπίτια και χιλιάδες άλλοι πρόσφυγες από τις εσωτερικές περιοχές που ακολουθούσαν τον αποχωρούντα ελληνικό στρατό και είχαν καταλήξει στην Σμύρνη, κατέφυγαν στην προκυμαία αναζητώντας κάποιο πλεούμενο ή κολυμπώντας προσπαθούσαν να πλησιάσουν και να ανέβουν στα ξένα πλοία ( Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας) που περίμεναν στο λιμάνι. Αλλά οι ξένοι ναύτες τους εμπόδιζαν, τους έσπρωχναν στη θάλασσα με αποτέλεσμα να πνιγούν. Επιπλέον οι Τούρκοι στρατιώτες επέπεσαν πάνω στο πανικόβλητο πλήθος για να το απομακρύνουν από την παραλία, να το απωθήσουν προς τα πίσω, και ταυτόχρονα αποσπούσαν τις νταντάδες και τις γυναίκες για να τις βιάσουν και τελικώς να τις σκοτώσουν.
Από την πυρκαγιά και τις επιθέσεις των Τούρκων κατά του τρομοκρατημένου πλήθους στους δρόμους τις Σμύρνης για 3-4 ημέρες περίπου στους 12.000 ανθρώπους, από τους όποιους οι 10.000 Έλληνες έχασαν την ζωή τους.
Όπως γράφει ο Χρ. Αγγελομάτης, «οι δρόμοι της Σμύρνης, ήσαν μαύροι από τους κατερχομένους από το εσωτερικόν πολίτας και στρατιώτας και όλοι έσπευδον προς την προκυμαίαν, με την ιδέαν ότι θα εύρισκον εκεί τα πλοία της σωτηρίας των».

Πρόσφυγες από την Σμύρνη

Μια πόλη καίγεται και οι κάτοικοι της Σμύρνης προσπαθούν να μπουν στις βάρκες

Ένα πλοίο με πρόσφυγες που φεύγουν από την Σμύρνη

Μια άλλη όψη της φυγής των προσφύγων Σμυρναίων από την καιόμενη πόλη τους

Ως προς την σκοπιμότητα του εμπρησμού της Σμύρνης από τους Τούρκους, αναφερόμεθα στον Αμερικανό Πρόξενο της Σμύρνης George Horton, ο οποίος γράφει επ’ αυτού σχετικώς: «Ο συστηματικός εμπρησμός της Σμύρνης έγινε από τους στρατιώτας του Μουσταφά Κεμάλ με τον σκοπό να εξολοθρευθούν οι χριστιανοί της Μικράς Ασίας και να μην ξαναγυρίσουν ποτέ πια στην Πατρίδα τους. Βέβαιο είναι ακόμη, ότι εκτός από την φωτιά είχαν προσχεδιασθεί και οι σφαγές και οι λεηλασίες. Χιλιάδες υποφέρουν και αποθνήσκουν εις την Σμύρνην. Η κατάσταση αυτών των ανθρώπων υπερβαίνει πάσαν περιγραφήν. Δεν ενθυμούμαι επεισόδιον εις την ιστορίαν παρομοίων ανθρωπίνων συμφορών. Εχοντες οπίσω των τα καιόμενα σπίτια των, οι άνθρωποι αυτοί μένουν επί ώρας και ημέρας εις την προκυμαίαν της Σμύρνης γυναίκες, άνδρες και παιδιά κραυγάζοντες και εκλιπαρούντες πλοία για να φύγουν».

Οι Τούρκοι στρατιώτες μπροστά στα κεφάλια των Ελλήνων θυμάτων τους

Ένας χριστιανός κρεμιέται μέσα στην Σμύρνη

Μια ελληνική Οικογένεια ξεκληρίζεται από τους Τούρκους . Το ίδιο σύμβαινε και για τα παιδιά και τα μωρά.

Συγγενείς των κατοίκων της Σμύρνης κλαίνε τους νεκρούς τους

Ένας και ένας πρόσφυγας δολοφονήθηκαν μαζί

Κάτοικοι κάθε ηλικίας της Σμύρνης αφού σκοτώθηκαν αφού βασανιστήκανε

Στις 9 Σεπτεμβρίου, ο λαός της Σμύρνης είδε τις κυρίως ελληνικές δυνάμεις ( τη μόνη άμυνα τους έναντι των Τούρκων) να προσπερνούν την πόλη και να επιβιβάζονται στον Τσεσμέ, για την επιστροφή τους στην Ελλάδα.
Οι σκηνές του πανικού που εκτυλίχθηκαν, στοίχησαν τη ζωή σε εκατοντάδες που πνίγηκαν μόλις 50 μέτρα από τη στεριά, κάτω από τα αδιάφορα μάτια των πληρωμάτων των συμμαχικών πλοίων. Όσοι Έλληνες συνελήφθησαν στην προκυμαία της Σμύρνης, εστάλησαν από τους Τούρκους στα ενδότερα και ελάχιστοι από αυτούς επιβίωσαν. Το τελευταίο πλοίο που εγκατέλειψε τη Σμύρνη ήταν το «ΕΛΛΗ», ενώ το πλήθος απελπισμένο στην προκυμαία έβλεπε να εγκαταλείπεται κυριολεκτικά πλέον στην τύχη του και να επαφίεται στην καλή διάθεση των Μεγάλων Δυνάμεων.

Τα κτήρια της Σμύρνης καίγονται και οι κάτοικοι της προσπαθούν να ξεφύγουν.

Καθώς το καράβι έβαλε πλώρη για την Αθήνα, ο Horton έγραφε: • «Μια από τις οξύτερες εντυπώσεις που αποκόμισα από τη Σμύρνη ήταν το αίσθημα της βαθιάς ντροπής, γιατί ανήκα στο ανθρώπινο γένος». Σύγκρινε την καταστροφή της Σμύρνης με την κατεδάφιση της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους και παρατήρησε: «-Στην καταστροφή της Καρχηδόνας δεν υπήρχε στόλος χριστιανικών πολεμικών πλοίων να παρακολουθούν μια κατάσταση για την οποία οι κυβερνήσεις τους ήταν υπεύθυνες». Διάφοροι πρόσφυγες έκτοτε μου έχουν πει ότι μια από τις πιο ισχυρές αναμνήσεις τους ήταν ο ήχος χορευτικής μουσικής που έφτανε στο λιμάνι από τα συμμαχικά πολεμικά πλοία. Αυτόπτης μάρτυρας του οριστικού θανάτου της βυζαντινής αυτοκρατορίας ο Horton συνεχίζει: • «Και αυτή η παρουσία αυτών των πολεμικών πλοίων στο λιμάνι της Σμύρνης, το Σωτήριον έτος 1922, που παρακολουθούσε ανίσχυρα τις τελευταίες στιγμές των χριστιανών στην Τουρκία, ήταν το πιο λυπητερό και το πιο σημαντικό στοιχείο της όλης ιστορίας».
Όταν ο Horton έφτασε στην Αθήνα, πήρε πολλά τηλεγραφήματα από το προσωπικό των αμερικανικών πλοίων, στα οποία του ανέφεραν ότι έστελναν πρόσφυγες και ζητούσαν τη βοήθεια του για την αποβίβαση τους. Αφού βοήθησε να βρεθεί τροφή και στέγη για τους πρόσφυγες, ο Horton πήγε στην Ουάσιγκτον, όπου κατέθεσε σε ακροάσεις του Κογκρέσου και αγωνίστηκε να περάσει νόμος που να επιτρέπει στους πρόσφυγες να πάρουν στην Αμερική τους συγγενείς και τους γονείς τους.

Οι χριστιανοί της Σμύρνης οδηγούνται προς τον διωγμό και την προσφυγιά

Χριστιανικές οικογένειες οδηγούνται προς τον αφανισμό

Χριστιανικές οδηγούνται και μένουν στην έρημο

Έλληνες της Μικράς Ασίας σκοτώνονται από Τούρκους

Μια Ελληνίδα πρόσφυγας και με ένα παιδί που έχει σπασμένο πόδι.

Ήδη, προ της καταρρεύσεως του Μικρασιατικού Μετώπου, τον Αύγουστο του 1922, σε πολλές περιοχές της Μικράς Ασίας οι Ελληνικοί πληθυσμοί υπέστησαν παντοειδείς διώξεις από τους Τούρκους και ως εκ τούτου είχαν αρχίσει να εγκαταλείπουν τις πόλεις και τα χωρία τους.

Έλληνες πρόσφυγες της Μικράς Ασίας μέσα στις σκηνές που ζούσαν

Μια χριστιανή Ελληνίδα οδηγείται στην προσφυγιά

Παρ΄ ότι είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια ο αριθμός των νεκρών από τη γενοκτονία των Ελλήνων Μικρασιατών, συμφώνα με τις εκτιμήσεις Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, 500.000 (έκτος των Ποντίων) Μικρασιάτες έχασαν τη ζωή κάτω από βασανιστικές και απάνθρωπες συνθήκες. Οι σχεδιασμένοι και ανελέητοι αυτοί διωγμοί είχαν δύο επιδιώξεις. Πρώτη ήταν η εξόντωση των εθνικών μειονοτήτων στην Τουρκία για να επιτευχθεί ο πλήρης εκτουρκισμός, εξισλαμισμός της χώρας, αλλιώς να επιτευχθεί η εθνοκάθαρση στην οποία επέβλεπε η εθνική ιδεολογία των Νεότουρκων – Κεμαλιστών. Η δεύτερη επιδίωξη ήταν η οικονομική και κοινωνική αποδυνάμωση, εξουδετέρωση των Ελλήνων, στα χέρια των οποίων είχαν περιέλθει το εμπόριο, το τραπεζικό σύστημα, η βιομηχανία και το επιστημονικό δυναμικό της Τουρκίας. Για αυτό οι Έλληνες στις μεγάλες πόλεις αποτελούσαν το ανώτερο κοινωνικό στρώμα, ήταν η αστική τάξη.

Κάτοικοι της Σμύρνης οδηγούνται προς το εσωτερικό της Μικράς Ασίας.

Προώθησης των προσφύγων στο πουθενά

Βρέθηκαν στη Βιέννη 150 «άγνωστοι» λογαριασμοί

Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Την επιστροφή των χρημάτων συγγενών τους δικαιούνται οι απόγονοι Μικρασιατών, που είχαν τοποθετήσει τα χρήματά τους σε τράπεζα της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας πριν την καταστροφή του 1922 και τα οποία η τράπεζα ποτέ δεν τα απέδωσε.

Είχαν τα χρήματά τους σε τραπεζικούς λογαριασμούς και ποτέ δεν τα έλαβαν πίσω. Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, επιτυχημένοι επιχειρηματίες, φύλαγαν το «κομπόδεμά» τους στις τράπεζες της εποχής.

Οι μαζικοί διωγμοί του Ελληνισμού στη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου Πολέμου και η Μικρασιατική Καταστροφή μετέτρεψαν όσους επιβίωσαν σε πρόσφυγες και τους ανάγκασαν να αρχίσουν από το μηδέν. Οι περισσότεροι δεν αναζήτησαν ποτέ τις καταθέσεις τους, αφού πίστεψαν πως είχαν χάσει τα πάντα...

Οι απόγονοι τουλάχιστον 150 εύπορων Ελλήνων, οι οποίοι ζούσαν πριν από το 1922 στη Μικρά Ασία και εγκατέλειψαν τις εστίες τους με τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και με την ανταλλαγή πληθυσμών μετά το 1922, δικαιούνται την επιστροφή των καταθέσεών τους.

Ευρωπαϊκή τράπεζα διέθετε υποκαταστήματα στον Γαλατά της Κωνσταντινούπολης και στη Σμύρνη και πολλοί κάτοικοι των περιοχών αυτών είχαν λογαριασμούς στο όνομά τους, ανάμεσά τους και εύποροι Έλληνες. Μετά το θέμα των αποζημιώσεων απογόνων Μικρασιατών για ασφαλιστήρια συμβόλαια Ελλήνων της Ανατολής από την αμερικανική ασφαλιστική εταιρεία, αυτή τη φορά μια ευρωπαϊκή τράπεζα που έχει σφετεριστεί περιουσίες Ελλήνων καλείται να τις επιστρέψει στους απογόνους τους, καθώς τα χρήματα αυτά δεν αποδόθηκαν ποτέ.

Η ιστορία ξεκίνησε από τον Αρμένιο δικηγόρο της διασποράς Βαρτκές Γεγκιγιαγιάν, ο οποίος έχει δώσει αγώνα ζωής για την αποκατάσταση των νομικών δικαιωμάτων των απογόνων των Αρμενίων και Ελλήνων της Ανατολής, στη βάση των όσων ιστορικά συνέβηκαν σε βάρος τους.

Ο Β. Γεγκιγιαγιάν πέτυχε πρόσφατα να αναγκάσει την ασφαλιστική εταιρεία «New York Life» να αποζημιώσει χιλιάδες Αρμενίους και Έλληνες, αλλά οι προσπάθειές του δεν σταμάτησαν εκεί. Προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, σχετικά με τις τράπεζες που έχουν σφετεριστεί τις καταθέσεις Ελλήνων και Αρμενίων. Στην προσπάθειά του αυτή ανακάλυψε κατάλογο Ελλήνων της Ανατολής, των οποίων τις καταθέσεις σφετερίστηκε τράπεζα της πάλαι ποτέ Αυτοκρατορίας της Αυστροουγγαρίας, η οποία φυσικά και υπάρχει έως τις μέρες μας.

«Η αποκατάσταση των αδικιών του παρελθόντος είναι επιτακτική, αν θέλει η Ευρώπη να έχει μέλλον. Πρόκειται για ζήτημα που πρέπει να τεθεί στην Ε.E., αφού οι αρχές της ίδρυσής της βασίζονται στα ανθρώπινα δικαιώματα που πρέπει να ισχύουν διαχρονικά και πρέπει να επεκτείνονται οι αρχές της στη θεραπεία αυτών των παραβιάσεων, ειδικότερα όταν είχαν μαζικό χαρακτήρα, όπως στην περίπτωση των Ελλήνων της Ανατολής», μας λέει ο καθηγητής ΕΜΠ και πρόεδρος του «Νέου Κύκλου Κωνσταντινουπολιτών» Νικόλαος Ουζούνογλου.

Το «Έθνος της Κυριακής» δημοσιεύει τα ονόματα των δικαιούχων, ώστε οι απόγονοί τους να επικοινωνήσουν με τον «Νέο Κύκλο Κωνσταντινουπολιτών». Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν δύο επιβεβαιωμένα δικαιούχοι. 

Πέτρος Βιδώρης
Θα οργανωθούμε νομικά

Οι πρόγονοι του Πέτρου Βιδώρη διατηρούσαν ένα μεγάλο τυπογραφείο στη Σμύρνη. Την οικογενειακή τους επιχείρηση την είχαν ιδρύσει το 1872 και αφορούσε ένα λιθοτυπογραφείο, το οποίο σιγά-σιγά γιγαντώθηκε και κατά περιόδους απασχολούσε περί τους 150 εργαζομένους! Εκτός από εκδόσεις βιβλίων και εφημερίδων, όπως η «Journal de Smyrne», η εταιρεία έκανε εμπορία τσιγαρόχαρτου. Οι «χρυσές» δουλειές της οικογένειας απέδιδαν. «Φαίνεται πως οι δικοί μου είχαν καλή κοινωνική και οικονομική θέση. Με αυτόν τον τρόπο εξηγώ και τις καταθέσεις στις τράπεζες της εποχής», εξηγεί. Για τα πρόσφατα νέα με την ευρωπαϊκή τράπεζα, ο κ. Βιδώρης το έμαθε τυχαία. «Επειδή ασχολούμαι με την Ένωση Σμυρναίων-έχω διατελέσει αντιπρόεδρος και σύμβουλος στην Ένωση- κάποιος φίλος είδε το όνομά μου στη λίστα των δικαιούχων και επικοινώνησε μαζί μου: θα γίνεις πλούσιος, μου είπε, χαριτολογώντας. Τώρα περιμένουμε να οργανωθούμε νομικά για να δούμε τι έχουμε και τι θα καταφέρουμε», μας λέει. 

Κώστας Ιβράκης
Μάλλον είμαι ο μόνος απόγονος

Ο Κώστας Ιβράκης, γεννημένος στην Πόλη, συνταξιούχος σήμερα πρέσβης της Ελλάδος και μέλος του Δ.Σ. του «Νέου Κύκλου Κωνσταντινουπολιτών» μίλησε στο «Έθνος της Κυριακής» για την... περιπέτεια της οικογένειάς του.

 «Ο παππούς μου λεγόταν Σεραφείμ Ιβράκης και γεννήθηκε στο Κερασοχώρι Ευρυτανίας. Όταν ανδρώθηκε, έφυγε για να δουλέψει, αρχικώς στη Θεσσαλονίκη και μετά στην Πόλη. Αλλά από αυτήν την πλευρά, δεν υπήρχε κάποιος με το όνομα Κωνσταντίνος», εξηγεί ο κ. Ιβράκης. «Ο πρώτος ξάδερφος του παππού μου, είχε 4 αγόρια, ανάμεσά τους και έναν Κωνσταντίνο. Ασχολιόταν με το εμπόριο καπνών. Η γυναίκα του ήταν από τη Γερμανία ή την Αυστρία. Η δική του ιστορία ‘’δένει’’ με τις καταθέσεις στην ευρωπαϊκή τράπεζα», μας εξηγεί. Ο Κώστας Ιβράκης αναζήτησε παιδιά, εγγόνια ή δισέγγονα του δικαιούχου θείου του. «Από την έρευνα διαπίστωσα ότι δεν απέκτησε παιδιά. Ο τελευταίος έτερος δικαιούχος, ο ξάδερφος του πατέρα μου, Αλέκος, τον οποίο αγαπούσα ιδιαίτερα, ήταν κι εκείνος άκληρος. Συνεπώς, μάλλον είμαι ο μόνος απόγονος του Κωνσταντίνου Ιβράκη». 

Μικρά Ασία
Έλληνες με... κομπόδεμα στην τράπεζα

(Tα ονόματα παρουσιάζονται όπως ήταν γραμμένα τότε)

Υποκατάστημα Γαλατά Κων/πολης (πριν απ' το 1920)

1. C. Nicolaidi 

2. Adam Bros 

3. Siniossoglou Ralli & Co 

4. C. Papadaki 

5. N.Th. Pantazopoulos 

6. D.D. Diamandoglou 

7. Stylianos Diamandoglou & Sons 

8. G. & E. Enstriatiadis 

9. Karalambo & Metras 

10. Jean F. Kiliaridis 

11. N. Alevropoulo 

12. Ananiadis 

13. Eleftheres Mavropoulo 

14. G. Kendros 

15. E. Poulas & C. Adrianopel 

16. Grizagoridis Bros 

17. D.B. Nicolaidis-Tripo 

18. Nico Seferoglou 

19. Gleanthis Hazzopoulo 

20. Elias Caracoz Freres 

21. Montias Bros 

22. D.Th. Frangopoulos 

23. D.G. Chaviaras 

24. M. Vassiliadis & Co 

25. B.M. Prinaris 

26. Madjaraki, Kokinos & Co 

27. Raphael Camhi & Sons and Demosthene R. Corpi 

28. Nicolas Pitaris 

29. Siroun J. Dion 

30. Nicolas H. Demetriades 

31. Ar. Altinalmazis & Co 

32. Adrianople 

33. D. Th. Thanos 

34. S.E. Eliadis 

35. S. Couroubakalis 

36. Friedmann, Troyanos & Co 

37. M. Parisis & Sons 

38. M. Joradanides & Sons 

39. Georges C. Theodoridis 

40. Christos Sarropoulos 

41. Panayotis G. Exarchos 

42. Basile C. Malatakis 

43. Th. Frangatos 

44. H.C. Chryssostomos, Nicolas Metzes & Haralambos Metzes 

45. Christo Savaides & Sava Haralambiades 

46. Joseph Notrica - Rhodes 

47. Jean Abazoglou 

48. C. Elefteropoulo Bros 

49. Photios L. Viris & Sons 

50. P.A. Callinicos 

51. Alexandre S. Christodoulides 

52. Th.E. Vitoulia & Sons 

53. M.G. Cladoyeni & M. Azioti 

54. Georges Goussopoulo 

55. J. Pingopoulo & Co 

56. Panteli Matritides 

57. Nicolas J. Syrmas 

58. N. Nicoglou Bros 

59. S. Vassiliades & S.G. Papazoglou 

60. Thedoridi Bros 

61. Issakides Christo 

62. C. Stelianides 

63. Abraham Mayorkas 

64. D. Lambrides 

65. P. Seitanides 

66. Stefanos H.A. Efthides 

67. C. Petzalis & El. Dounias 

68. N.A. Kyriakides 

69. P. Xanthopoulo & D. Vattis 

70. Constantin Ivrakis 

71. N. Camilieris & Co 

72. Georgiades & Tchaoussoglou 

73. C. Myrodis & Bros 

74. D.M. Tsongopoulo 

75. Toumpouli Bros 

76. D. Sakellarides 

77. Evdhokios Hadji Simeionidi 

78. N.A. Kyriakides 

79. Andovalloglou Bros 

80. K.B. Joannides 

81. G. Capayannides - Trabizon 

82. Antoine Siderides - Pera 

83. G.P. Papazoglou 

84. J. Petrochiles & Sons 

85. Hadji Janni Papadopoulo 

86. Dr. Koufis & Co 

87. Jean Altizoplou 

88. A.J. Anagnostopoulo 

89. Fotis G. Movroghenis & Co 

90. Hadji Andoniou Bros 

91. A.G. Dhimopoulo 

92. Paul C. Paleologou 

93. Jean A. Louizos 

94. Georges Caloumenos 

95. Styl. Kaneleas 

96. Nicolas Tantiras 

97. Jean Chiliades 

98. Eang. Chr. Evangelinos 

99. Pavlides & Mouratis 

100. G. Pestamozoglou Sons 

101. G. & J. Georgiades 

102. N. Camilieris & Co 

103. Portocaloglou Sons 

104. Dom. Dandoria - Pera 

105. Antoine M. Panopoulos 

106. Eust. S. Sapoundjakis 

107. Andavalloglou Bros - Samsoun 

108. J.M. Kazazis- Edramid 

109. Viktor A. Demetriades 

110. Socrate Th. Cosmides 

111. Ch. Patrikiades Sons 

112. I.S. Pavlides & Sons 

113. D.A. Caldis & Co 

114. Ap. Anastassiades 

115. Donas & B. Vayakis - Pera 

116. Sarropoulo & Margaritoff 

117. Pascalides Bros 

118. A.D. Zachariades 

119. Siniossoglou & Asquitides 

120. N. Camilieris & Co - Pera

Υποκατάστημα Σμύρνης (πριν από το 1920)

1. E.N. Aidinopoulo 

2. Pol. Vidori 

3. Evanghelinos & D. Tantiras 

4. M.H. Politi 

5. Basile Stephanides 

6. Efstratiou Faipeas 

7. S. & E. Elliades 

8. M.G. Zangrides 

9. Pericles Paleologou 

10. Euuripedes Caloumenos 

11. Mouzalis 

12. C. Gasparis & Co 

13. Gregoriou Bros 

14. J. Stamatiadhis 

15. I.G. Tozakoglou 

16. J. Tsintsinis 

17. Pandeli D. Cassapoglou 

18. H. Georgiades & Co 

19. P.A. Melacopides 

20. S.B. Stampadopoulos & Co 

21. N.J. Papazoglou 

22. Basile N. Pappadopoulo 

23. Nicolas Hadji Nicolaides 

24. C. Veropoulo 

25. Vrassidas Faippeas 

26. Costas M. Souyouldjoglou 

27. C. Georgiades & Sons 

28. Pavlides & Mouratis 

29. Eustratios Hodja Gabriloglou Bros 

30. Ippocrate Kiokpassoglou 

31. Katsanopoulo Bros 

32. Pan. H. Nicolaides 

33. N. Joakmidis 

Μετά το θέμα των αποζημιώσεων απογόνων Μικρασιατών από αμερικανική ασφαλιστική εταιρεία, αυτή τη φορά μια ευρωπαϊκή τράπεζα που έχει σφετεριστεί περιουσίες Ελλήνων, καλείται να τις επιστρέψει. 

«Πρόκειται για μια ακόμη απόδειξη των μαζικών αδικιών που υπέστη ο Ελληνισμός της Ανατολής», λέει ο καθηγητής ΕΜΠ Νικόλαος Ουζούνογλου. 

Τα ασφαλιστήρια συμβόλαια της «Νew Υork Life» που εκδόθηκαν πριν από το 1915 για Έλληνες που ζούσαν στην τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν 1.031.

ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΑ
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Η... κληρονομιά από την ασφαλιστική «NEW YORK LIFE»
Ξεκίνησαν οι αποζημιώσεις σε 2.850 δικαιούχους

Μια ανέλπιστη κληρονομιά εισέπραξαν από το πολύ μακρινό παρελθόν αρκετοί Έλληνες. Ίσως το ποσό να μην είναι σημαντικό, η συμβολική του όμως σημασία είναι ανεκτίμητη.

Πρόκειται για μια ιστορία που ξεκινά από τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας και της Ιωνίας σαρώθηκε από τα κύματα διώξεων και χιλιάδες άνθρωποι σφαγιάστηκαν ή ξεριζώθηκαν.

Η ανέλπιστη κληρονομιά προέρχεται από 1.000 ασφαλιστήρια συμβόλαια Ελλήνων που ζούσαν στα όρια της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η αμερικανική ασφαλιστική εταιρεία «New York Life» ξεκίνησε ένα πρόγραμμα προσέγγισης των κληρονόμων των ελληνικών ασφαλιστηρίων συμβολαίων που εκδόθηκαν πριν από το 1915. Συνολικό ποσό προς διανομή ήταν 12-15 εκατ. δολάρια.

Ύστερα από διαδικασίες υποβλήθηκαν από την Ελλάδα συνολικά 2.850 αιτήσεις και ήδη αρκετοί έχουν λάβει θετική απάντηση, αλλά και χρήματα.

«Είμαστε μια μεγάλη οικογένεια ως παρακλάδι από κοινό πρόγονο. Κάναμε 6-7 αιτήσεις και τελικά για καθεμία από αυτές τις αιτήσεις δόθηκαν 7.200 δολάρια», λέει ο κ. Αντώνης Σμπυράκης, πρόεδρος της Κοινότητας στην Ασή Γωνιά στην Κρήτη. 

«Βέβαια πίσω από κάθε αίτηση συνυπάρχουν πολλοί συγγενείς και το ποσό μοιράζεται σε 10-15 μερίδια. Όμως η σημασία είναι συμβολική. Τώρα σκέπτομαι να στείλω έγγραφο στην εταιρεία για να μας στείλουν όσο περισσότερα στοιχεία έχουν γι’ αυτόν τον μακρινό συγγενή μας».

Δικαίωση

Το πρόγραμμα αυτό, εκτός από την οικονομική διάσταση για τους απογόνους των θυμάτων, εμπεριέχει και την ιστορική δικαίωση για τη γενοκτονία των Αρμενίων και τη σφαγή των Ελλήνων. Με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η «New York Life» σταμάτησε να πουλά ασφαλιστήρια συμβόλαια στην Ευρώπη και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά το 1914.

Ακολούθησε η γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, η εκδίωξη των Ελλήνων του Πόντου και τελικά η σφαγή και ο ξεριζωμός ολόκληρου του ελληνισμού της Μικράς Ασίας. «Τα συμβόλαια ήταν 1.031 και τελικά υποβλήθηκαν κάπου 2.850 αιτήσεις από απογόνους, σύμφωνα με τις επιστολές που έστειλαν. 

Αρκετοί έχουν αρχίσει να παίρνουν χρήματα, άλλοι 600, άλλοι 1.000 και άλλοι 5.000 δολάρια», λέει ο κ. Ευθύμιος Αρζόγλου, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Μικρασιατικών Σωματείων που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη.

«Υπάρχουν όμως και άλλοι που δεν έχουν λάβει κανένα ποσόν ούτε όμως και αρνητική απαντητική επιστολή. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου ο ένας αδελφός έλαβε χρήματα και ο άλλος όχι ακόμα. Σκοπεύουμε επίσης να στείλουμε επιστολή για να μάθουμε πόσα τελικά από τα 15 εκατ. δολάρια δόθηκαν». 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Άγνωστες μαρτυρίες έρχονται στο φως για πρώτη φορά και διαλύουν κάθε αμφιβολία για τα δραματικά γεγονότα :
Ποιος έκαψε τη Σμύρνη; Πλέον δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Το βιβλίο του Βρετανού συγγραφέα Τζάιλς Μίλτον «Ο Χαμένος Παράδεισος, Σμύρνη 1922» βασίστηκε σε, ανέκδοτα μέχρι σήμερα, γράμματα και ημερολόγια Λεβαντίνων της Σμύρνης. Οι μαρτυρίες Αμερικανών, Βρετανών και Γάλλων που είδαν Τούρκους στρατιώτες με βαρέλια γεμάτα πετρέλαιο να ραντίζουν τα κτίρια στην αρμενική συνοικία και να βάζουν φωτιά, δίνουν την πιο κατηγορηματική απάντηση στο ιστορικό ερώτημα. Αναπάντητα όμως συνεχίζουν να παραμένουν τα γιατί μπροστά σε τόσο ανθρώπινο πόνο και παραλογισμό: την ώρα που οι ορχήστρες των βρετανικών πλοίων έπαιζαν για να μην ακούγονται οι κραυγές των προσφύγων, οικογένειες κρύβονταν σε τάφους για να γλιτώσουν.

ΤΕΤΑΡΤΗ 13 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1922.

Οι οδυνηρές σκηνές τις οποίες παρακολούθησε εκείνο το πρωί ο αιδεσιμώτατος Ντόμπσον δεν ήταν τίποτα μπροστά στη σφαγή στην οποία έγιναν μάρτυρες τα μέλη της Πυροσβεστικής της Σμύρνης. Οι πυροσβέστες ήταν Έλληνες και Τούρκοι, ο σταθμός των οποίων χρηματοδοτείτο εν μέρει από ασφαλιστικές εταιρείες του Λονδίνου. Σε αυτές τις εταιρείες είχαν ασφαλιστεί τα πιο εντυπωσιακά κτίρια της Σμύρνης και έτσι ήταν προς το συμφέρον τους να τα προστατεύσουν από τη φωτιά. Οι πυροσβέστες είχαν ήδη σπεύσει να σβήσουν φωτιές από τις πρώτες πρωινές ώρες της Τετάρτης. Τώρα, στις 10.30 το πρωί, υπήρχαν αναφορές για μια καινούργια φωτιά στην οδό Suyane, στην αρμενική συνοικία.
Μεταξύ εκείνων που εστάλησαν να σβήσουν τη φωτιά ήταν ο αρχιπυροσβέστης Τσορμπάτζης από τους πιο παλιούς στο πυροσβεστικό σώμα της Σμύρνης. Τόσα χρόνια είχαν δει πολλά τα μάτια του, τίποτα όμως δεν τον είχε προετοιμάσει για τον όλεθρο που θα συναντούσε. «Σε όλα τα σπίτια που μπήκα, έβλεπα πτώματα», διηγήθηκε. «Σε ένα σπίτι, ακολούθησα τη γραμμή του αίματος που έφθανε σ´ ένα ντουλάπι. Το άνοιξα και πάγωσα. Μέσα βρισκόταν το νεκρό κορμί μιας κοπέλας με τα στήθη της κομμένα…».
Όταν βγήκε πάλι στον δρόμο, ο Τσορμπάτζης είδε πολλούς Τούρκους φαντάρους. «Παντού κυκλοφορούσαν ένοπλοι στρατιώτες. Κάποιος από αυτούς μπήκε σ´ ένα σπίτι όπου κρυβόταν μια αρμένικη οικογένεια και τους έσφαξε. Όταν βγήκε έξω, το μαχαίρι του έσταζε αίμα. Το σκούπισε στις μπότες του». (…)

Ξεφόρτωναν βαρέλια

Την ίδια στιγμή που ο Αμερικανός πρόξενος Τζορτζ Χόρτον προσπαθούσε να απομακρύνει από τη Σμύρνη τους Αμερικανούς υπηκόους, ένας δάσκαλος ονόματι Κρικόρ Μπαγκτζιάν―ο οποίος κρυβόταν στην ταράτσα της Αρμενικής Λέσχης στην οδό Rechidie―παρακολουθούσε κάτι πολύ ανησυχητικό. Στην άκρη του δρόμου μια ομάδα στρατιωτών ξεφόρτωνε μεγάλα βαρέλια. «Δεν είδα το περιεχόμενό τους», έγραψε, «αλλά κρίνοντας από το χρώμα και το σχήμα τους, ήταν ίδια με τα βαρέλια που χρησιμοποιούσε η Ρetroleum Company της Σμύρνης. Κάθε βαρέλι το φυλούσαν 2-3 Τούρκοι στρατιώτες και το μετέφεραν στην άλλη πλευρά του δρόμου προς την αρμενική εκκλησία. Αισθάνθηκα ένα ρίγος στην πλάτη μου καθώς συνειδητοποίησα τον σκοπό όλων αυτών των προετοιμασιών».
Ο Μπαγκτζιάν και οι φίλοι του παρακολουθούσαν από την κρυψώνα τους να ξεφορτώνονται όλο και περισσότερα βαρέλια στην αρμενική συνοικία. «Τα τοποθετούσαν σε απόσταση 200 μέτρων το ένα από το άλλο και όταν τελείωσαν… άκουσα κάτι που μπορώ να περιγράψω ως “ήχους βροχής που πέφτει στη σκεπή”». Οι Τούρκοι στρατιώτες ψέκαζαν τα κτίρια με πετρέλαιο. «Αισθανόμασταν τις σταγόνες να πέφτουν πάνω μας», έγραψε ο Κρικόρ, «καθώς οι στρατιώτες από τον δρόμο έριχναν με κουβάδες πάνω στους τοίχους ένα υγρό. Μόλις το μύρισα στα ρούχα μου, δεν είχα καμία αμφιβολία ότι ήταν πετρέλαιο».

Ακολούθησαν φωτιές

Από τους πρώτους που τις πρόσεξαν ήταν η Μίνι Μιλς, διευθύντρια του Αμερικανικού Κολεγίου Θηλέων. Μόλις είχε τελειώσει το γεύμα της όταν αντελήφθη ότι ένα από τα γειτονικά κτίρια καιγόταν. Σηκώθηκε όρθια για να παρατηρήσει καλύτερα και εξεπλάγη από το θέαμα: «Είδα με τα μάτια μου έναν Τούρκο αξιωματικό να μπαίνει σ´ ένα σπίτι κρατώντας τενεκέδες με πετρέλαιο ή βενζίνη και σε λίγα λεπτά το σπίτι είχε παραδοθεί στις φλόγες».
Δεν ήταν η μόνη στο Κολέγιο που είδε το ξέσπασμα της φωτιάς. «Οι καθηγητές μας αλλά και μαθήτριες είδαν Τούρκους με στρατιωτικές στολές, φαντάρους και αξιωματικούς, να χρησιμοποιούν μακριά στειλιάρια με κουρέλια στην άκρη, τα οποία είχαν εμποτιστεί σε ένα δοχείο με υγρό. Έμπαιναν με αυτά σε σπίτια τα οποία σε λίγο καίγονταν».
Λίγα λεπτά αργότερα η Κινγκ Μπιρτζ, σύζυγος Αμερικανού ιεραποστόλου, παρατήρησε μια κολόνα καπνού να υψώνεται πάνω από την αρμενική συνοικία. «Ανέβηκα στον πύργο του Αμερικανικού Κολεγίου και με ένα ζευγάρια κιάλια μπορούσα να ξεχωρίσω τις φιγούρες Τούρκων στρατιωτών που έβαζαν φωτιά σε σπίτια».

Αξιόπιστοι μάρτυρες

Είναι αρκετοί οι αξιόπιστοι μάρτυρες που αργότερα θα κατέθεταν για τον ρόλο των στρατιωτών του Κεμάλ στο ξέσπασμα της φωτιάς. Ο Κλάφλιν Ντέιβις του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού είδε Τούρκους να ρίχνουν εύφλεκτο υλικό κατά μήκος ενός δρόμου στον οποίο κατευθυνόταν η φωτιά.
Ο μεσιέ Ζουμπέρ, διευθυντής της τράπεζας Credit Foncier στη Σμύρνη, βρήκε το κουράγιο να ρωτήσει μια ομάδα Τούρκων στρατιωτών τι έκαναν. «Απάντησαν νευρικά ότι εκτελούσαν εντολές να ανατινάξουν και να κάψουν όλα τα σπίτια της περιοχής».
Γάλλος επιχειρηματίας - του οποίου τα συμφέροντα του επέβαλλαν να καταθέσει ανώνυμα ― δήλωσε ότι στρατιώτες έβαλαν φωτιά σε όλα τα καταστήματα της οδού Ηadji Stamon, ακολουθώντας τις οδηγίες τού πρώην επικεφαλής της τουρκικής αστυνομίας στο Κορδελιό.
Εύφλεκτο υγρό. Κάποιοι από τους κατοίκους της πόλης εγκατέλειψαν τα σπίτια τους πριν η φωτιά τους αποκόψει από τους δρόμους διαφυγής. Οι Αρμένιοι καθολικοί πατέρες του τάγματος Μεχιταριάν εγκατέλειψαν το μοναστήρι τους και κατευθύνθηκαν προς το γαλλικό προξενείο. Στις παρυφές της αρμενικής συνοικίας είδαν πολλές αποδείξεις εμπρησμού. «Καθώς περπατούσαμε, παρατηρήσαμε άδεια δοχεία πετρελαίου και βενζίνης σκορπισμένα εδώ και εκεί και υγρό να τρέχει στους δρόμους», έγραψε ένας εξ αυτών. «Ήταν σίγουρα πετρέλαιο ή βενζίνη. Είδαμε Τούρκους στρατιώτες σε ένα αυτοκίνητο οι οποίοι, με τη βοήθεια μιας αντλίας, ψέκαζαν όλα τα σπίτια από τα οποία περνούσαν με αυτό το εύφλεκτο υγρό».
Μέχρι τις 2 το μεσημέρι, το μεγαλύτερο μέρος της αρμενικής συνοικίας είχε παραδοθεί στις φλόγες: οι εκκλησίες του Αγίου Στεφάνου και της Αγίας Παρασκευής, το αρμενικό νοσοκομείο και εκατοντάδες σπίτια, καφενεία και καταστήματα. Η αρμενική συνοικία έπρεπε να έχει αντισταθεί περισσότερο στις φλόγες. Πολλά από τα κτίρια είχαν ξανακτιστεί στο τέλος του 19ου αιώνα και οι δρόμοι είχαν διαπλατυνθεί ώστε να μη μεταδίδεται η φωτιά από το ένα τετράγωνο στο άλλο. Όμως αυτό θα προστάτευε την περιοχή σε άλλες περιπτώσεις, όχι τώρα που τα σπίτια είχαν καταβρεχθεί με πετρέλαιο. «Οι φλόγες θέριευαν συνεχώς», έγραψε ο Οράν Ράμπερ, τουρίστας που είχε φθάσει στη Σμύρνη λίγες ημέρες νωρίτερα. Στα σύγχρονα χρονικά, δεν υπάρχει πιθανώς κάτι που να μπορεί να συγκριθεί με εκείνη τη νύχτα της 13ης Σεπτεμβρίου στη Σμύρνη». «Sunday Τimes»

Αδιάψευστα στοιχεία

“Το βιβλίο του Τζάιλς Μίλτον «Ρaradise Lost, Smyrna 1922. Τhe Destruction of Ιslam’s City of Τolerance» (Ο Χαμένος Παράδεισος, Σμύρνη 1922. Η καταστροφή της ισλαμικής πόλης της ανοχής), εκδόσεις Sceptre, έγινε δεκτό με εγκωμιαστικές κριτικές από τις μεγαλύτερες βρετανικές εφημερίδες. Για «δυνατή και συγκινητική αφήγηση» έγραψαν οι «Sunday Τimes» κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στον «αιματηρό κατακερματισμό της πολυπολιτισμικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Μίλτον έχει γράψει ένα αξιομνημόνευτο βιβλίο για ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Ξεκαθαρίζει, άπαξ διά παντός, ποιος έκαψε τη Σμύρνη, προβάλλοντας αδιάψευστα στοιχεία για τη μεταφορά χιλιάδων βαρελιών πετρελαίου από τους Τούρκους στρατιώτες σε όλες τις περιοχές της πόλης, εκτός από την τουρκική συνοικία.

Οι Τούρκοι περιέλουσαν όλα τα σπίτια με πετρέλαιο και άναψαν φωτιές, με την πλήρη έγκριση του Μουσταφά Κεμάλ ο οποίος ήταν αποφασισμένος να δώσει την τελική λύση στο “πρόβλημα των μειονοτήτων” προκειμένου να εξασφαλίσει τη μελλοντική σταθερότητα της νεόκοπης Τουρκικής Δημοκρατίας.

Ένα σχετικά ομοιογενές τουρκικό κράτος πράγματι δημιουργήθηκε, όμως όπως δείχνει ο Μίλτον, το κόστος ήταν αφάνταστο σε μία από τις πιο τρομερές ανθρωπιστικές καταστροφές του 20ού αιώνα». (Ιndependent)

Το στομάχει σφίγγεται

«Η συναρπαστική καταγραφή των γεγονότων από τον Μίλτον για την καταστροφή της Σμύρνης βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ανέκδοτα μέχρι τώρα γράμματα και ημερολόγια που προέρχονται από μέλη εύπορων “λεβαντίνικων” οικογενειών της πόλης. Οι μαρτυρίες της σφαγής από αυτόπτες μάρτυρες κάνουν το στομάχι σου να σφίγγεται καθώς διαβάζεις…»

«Οι εντολές μας είναι να κάψουμε τα σπίτια»

Μέχρι σήμερα, οι περισσότεροι Τούρκοι επιμένουν στον ισχυρισμό ότι η φωτιά ― που σύντομα θα έπαιρνε τρομακτικές διαστάσεις ― αποτελούσε πράξη σαμποτάζ από την πλευρά των Ελλήνων και των Αρμενίων. Όμως υπάρχουν πολλές αμερόληπτες περιγραφές που αποδεικνύουν ότι ο τουρκικός στρατός σκόπιμα έβαλε φωτιά στη Σμύρνη. Κάποιοι από τους μάρτυρες ανήκαν στο πυροσβεστικό σώμα της Σμύρνης. Αργότερα εκλήθησαν να καταθέσουν ενόρκως σε βρετανικό δικαστήριο σε δίκη που ξεκίνησε η ασφαλιστική εταιρεία Guardian.

Ένας από αυτούς ήταν ο αρχιπυροσβέστης Τσορμπάτζης, που έφτασε από τους πρώτους στον τόπο απ´ όπου ξεκίνησε η πυρκαγιά. Καταφθάνοντας στην οδό Τchoukour ανέβηκε σε μια σκεπή προκειμένου να εκτιμήσει το μέγεθος της φωτιάς. «Μετά κατέβηκα σ´ ένα από τα δωμάτια όπου συνάντησα έναν πάνοπλο Τούρκο στρατιώτη. Έβαζε φωτιά στο εσωτερικό ενός συρταριού. Με κοίταξε άγρια αλλά έφυγε. Στα ρουθούνια μου ήρθε η έντονη μυρωδιά του πετρελαίου».

Ο συνάδελφος του αρχιπυροσβέστη Τσορμπάτζη, Εμμανουήλ Κατσαρός, είχε μια παρόμοια εμπειρία. Κατάβρεχε την Αρμενική Λέσχη με νερό σε μια προσπάθεια να εμποδίσει την προέλαση της φωτιάς όταν είδε δύο Τούρκους στρατιώτες να μπαίνουν στο κτίριο με τενεκέδες γεμάτους πετρέλαιο. Διαμαρτυρήθηκε όταν τους είδε να τους αδειάζουν στο πάτωμα. «Από τη μία προσπαθούμε να σταματήσουμε τις φωτιές και από την άλλη τις ανάβετε», τους είπε. «Εσύ έχεις τις δικές σου εντολές», του απάντησε ο ένας στρατιώτης, «και εμείς έχουμε τις δικές μας. Το κτίριο είναι αρμενική ιδιοκτησία. Οι εντολές μας είναι να το κάψουμε».

Σε άλλα μέρη, οι πυροσβέστες ανακάλυψαν ότι δεν μπορούσαν να παλέψουν με τις φλόγες επειδή οι μάνικές τους είχαν κοπεί. Δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα άλλο παρά να περιμένουν να σβήσει η φωτιά από μόνη της. Όμως αυτό φαινόταν όλο και πιο απίθανο μια και ο άνεμος―που ήδη ήταν δυνατός―ενισχυόταν από τα ανατολικά. Οι τρεις διαφορετικές φωτιές που είχαν εντοπιστεί από τους μάρτυρες γύρω στις 12 το μεσημέρι είχαν, κατά τη 1.30 μ.μ., ενωθεί σε μια μεγάλη πυρκαγιά που μαινόταν σε όλη την αρμενική συνοικία. Όταν ο Γκαραμπέντ Χατσεριάν σκαρφάλωσε στη σκεπή του σπιτιού της οικογένειας Βερκίν, σκέφτηκε ότι η πυρκαγιά ήταν εκτός ελέγχου. «Ένα τεράστιο σύννεφο καπνού απλωνόταν πάνω από τη συνοικία», έγραψε. «Η φωτιά εξαπλωνόταν προς δύο κατευθύνσεις, απόδειξη ότι είχε εσκεμμένα ξεκινήσει από διάφορα σημεία ταυτόχρονα». Ο Χατσεριάν κατάλαβε ότι τα πράγματα θα δυσκόλευαν αφού η πυρκαγιά εξανάγκαζε χιλιάδες ανθρώπους να βγουν στους δρόμους.

Η προκυμαία της Σμύρνης έγινε το σκηνικό της ανθρώπινης εξαθλίωσης. Χιλιάδες άνθρωποι που προσπαθούσαν να γλιτώσουν από τις φλόγες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να στραφούν προς την προκυμαία. Όπως έγραψε ο Αμερικανός πρόξενος Τζορτζ Χόρτον, «καθώς η πυρκαγιά εξαπλωνόταν προς την παραλία, το κύμα των ανθρώπων που κατευθύνονταν στην προκυμαία όλο και μεγάλωνε: ηλικιωμένοι, νέοι, γυναίκες, παιδιά, άρρωστοι. Όσοι δεν μπορούσαν να περπατήσουν μεταφέρονταν σε φορεία ή στους ώμους των συγγενών τους». Μεταξύ αυτών ήταν και κάποιος γνωστός του πρόξενου, ένας ηλικιωμένος Έλληνας γιατρός ονόματι Αργυρόπουλος, ο οποίος δεν μπόρεσε να αντέξει την όλη κατάσταση. Υπέστη καρδιακό επεισόδιο και πέθανε στην προβλήτα.

«Ήταν μια σκηνή τρόμου και ανθρώπινων δεινών χωρίς προηγούμενο», έγραψε ο Χόρτον. «Όλοι αυτοί οι χιλιάδες άνθρωποι ήταν στριμωγμένοι σε έναν στενό δρόμο ανάμεσα στην πόλη που καιγόταν και στα βαθιά νερά του κόλπου». (…) Η προκυμαία της Σμύρνης έγινε το σκηνικό της ανθρώπινης εξαθλίωσης. Μήκους περίπου 3 χιλιομέτρων και πολύ φαρδιά, ήταν αρκετά μεγάλη ώστε να φιλοξενήσει εκατοντάδες χιλιάδες άστεγους. Η μετατροπή της σε αυτοσχέδιο προσφυγικό καταυλισμό ήταν γρήγορη και δραματική. Λίγες ημέρες νωρίτερα, η προκυμαία ήταν τόπος χαράς. Τώρα, την ευθυμία είχε αντικαταστήσει η εξαθλίωση. 

Την ώρα που έπεφτε το σκοτάδι εκείνη την τρομερή Τετάρτη, στην προκυμαία της Σμύρνης βρίσκονταν περίπου μισό εκατομμύριο πρόσφυγες. Κινδύνευαν να καούν ζωντανοί, καθώς οι φλόγες πλέον είχαν πλησιάσει τη θάλασσα. Επικρατούσε μια φοβερή ζέστη που μεταδιδόταν από κτίριο σε κτίριο. Η ζέστη ήταν τόσο έντονη, ώστε οι κάβοι που έδεναν τα πλοία στην αποβάθρα είχαν αρχίσει να καίγονται. Όλα τα σκάφη απομακρύνθηκαν περίπου 250 μέτρα από την προκυμαία.

«Οι φλόγες θέριευαν συνεχώς», έγραψε ο Οράν Ράμπερ, τουρίστας που είχε φθάσει στη Σμύρνη λίγες ημέρες νωρίτερα. «Οι κραυγές του απεγνωσμένου πλήθους στην αποβάθρα ακούγονταν ένα μίλι μακριά. Είχαν να επιλέξουν μεταξύ τριών ειδών θανάτου: τη φωτιά πίσω τους, τους Τούρκους που παραμόνευαν στα σοκάκια και τον ωκεανό μπροστά τους…. Στα σύγχρονα χρονικά, δεν υπάρχει πιθανώς κάτι που να μπορεί να συγκριθεί με εκείνη τη νύχτα της 13ης Σεπτεμβρίου στη Σμύρνη».

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΑΤΑΣΑ ΜΠΑΣΤΕΑ (ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ)