Κωνσταντίνος Νίγδελης

Μικρασία 1922 ("Η Σμύρνη μάνα καίγεται")

Κανείς δεν μπορούσε να φθάσει στη Σμύρνη και να μη επισκεφθεί το περίφημο παζάρι της. Ήταν μεγαλύτερο από της Κωνσταντινούπολης, αλλά και πιο δυτικότροπο. Κυριαρχούν τα προϊόντα της αγγλικής βιομηχανίας, γυαλικά, ελβετικά ρολόγια, χαλιά της Περσίας και γλυκά ταψιού. Όπως αναφέρει με έκπληξη ο Γάλλος περιηγητής Paul Eudel, το 1870, από το παζάρι δεν λείπουν τα αρχαία κομμάτια από τα ερείπια της Εφέσου.

Στα χρόνια του 1912 ο πληθυσμός της πόλης υπολογιζόταν σε 240.000 κατοίκους. Οι Έλληνες ήταν 100.000, οι Τούρκοι 60.000, Εβραίοι 20.000, Αρμένιοι 15.000 και 15-20.000 διαφόρων εθνοτήτων.

Οι Ελληνες κατοικούν κοντά στο λιμάνι και στο εμπορικό κέντρο, τον Φραγκομαχαλά, εδώ που από τον 16ο αιώνα διαμένουν οι Ευρωπαίοι, κυρίως Άγγλοι, Γάλλοι, Ολλανδοί, Βενετοί, Γενουάτες.

Από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια η Σμύρνη αναγράφεται ως αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο Γάλλος περιηγητής Vital Cuinet ανέφερε ότι υπήρχαν 13 ορθόδοξες εκκλησίες, 10 καθολικές, 3 αρμενικές, 3 εκκλησίες διαμαρτυρομένων και 15 συναγωγές.

Ο ναός της Αγίας Φωτεινής, άγνωστο πότε θεμελιώθηκε, υπήρξε από τους παλαιότερους της Σμύρνης. Στα 1892 τοποθετήθηκε στο κωδωνοστάσιο μεγάλο ρολόι βαυαρικού εργοστασίου. Ήταν το πλέον υψηλό και επιβλητικό μνημείο της εποχής.

ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΑΤΕΡΡΕΥΣΕ

Οι πυκνοκατοικημένες λαϊκές συνοικίες των ενοριών Αγίου Δημητρίου, Αγ. Κων/νου και
Αγ. Νικολάου έγιναν ταυτόχρονα τελετουργικό παρανάλωμα της φωτιάς, γεγονός πού αποδεικνύει ότι επρόκειτο περί εμπρησμού.
Και τούτο γιατί πώς είναι δυνατόν να ξεπεταχθούν η μία μετά την άλλη οι φλόγες του εμπρησμού; Ποιο χέρι έβαλε τη φωτιά; Μήπως ελληνικό; Ή αρμένικο; Είχαν συμφέρον να κάψουν τα ίδια τους τα σπίτια και τα μαγαζιά; Το βίος τους;

«Η πυρκαιά τέθηκε σκόπιμα. Πολλοί Αμερικανοί πολίτες είδαν με τα ίδια τους τα μάτια τους Τούρκους τακτικούς στρατιώτες να βάζουν φωτιά σε σπίτια, κρατώντας κουρέλια βουτηγμένα σε βενζίνη. Η εξόντωση των χριστιανών που ακολούθησε, υπήρξε συστηματική... Πολλοί κατέφυγαν στις εκκλησίες όπου κάηκαν ζωντανοί, όταν οι Τούρκοι της πυρπόλησαν.»
(The London Times, 05/09/1922)

«Οι κεμαλικοί αποφάσισαν ότι η Σμύρνη θα γινόταν στο εξής πόλη καθαρά τουρκική. Οι γνώμες όλων συμπίπτουν: την πυρκαγιά την άναψαν οι Τούρκοι, με την σύμπραξη του τακτικού τους στρατού...
Οι Τούρκοι, μετά την λεηλασία της αρμενικής συνοικίας και τη σφαγή πολλών κατοίκων της, κατέφυγαν στην φωτιά, για να εξαλείψουν τα ίχνη των εγκλημάτων τους»
(Ρενέ Πουώ, Γάλλος συγγραφέας)

«Πυρκαγιά ξέσπασε σε πολλά σημεία, άρα επρόκειτο για συστηματική πυρπόληση, που μπορούσε να γίνει μόνο βάσει συντονισμένου σχεδίου. Οι Τούρκοι πυρπόλησαν την Σμύρνη, αποσκοπώντας στην έξωση όλων όσων δεν ήταν μουσουλμάνοι ή Εβραίοι. Η φωτιά που κατέστρεψε την Σμύρνη, ήταν η φυσική αποκορύφωση των ενεργειών του φανατισμένου Τουρκικού Στρατού»
(Ένορκη μαρτυρία του καθολικού ιερέα της Σμύρνης, αιδεσιμώτατου Τσαρλς Ντόμπτσον)

Η μεγάλη πυρκαγιά που κατέκαψε την πόλη, αποτέλεσε την «χαριστική βολή» για την ιωνική πρωτεύουσα που, επί 30 αιώνες, βρισκόταν σε ακμή. Το όνειρο του κεμαλισμού έλαβε σάρκα και οστά επάνω στις στάχτες και το αίμα: η ελληνική Σμύρνη ανήκει πλέον στο παρελθόν και στην ιστορική μνήμη.

Οι πρώτες φλόγες που κατέφαγαν τη Σμύρνη κι έσβησαν την ελληνοχριστιανικότητά της άρχισαν να ξεπηδούν τη νύχτα της 30ής Αυγούστου κυρίως από την Αρμένικη συνοικία πού συνόρευε με το Παζάρι της Σμύρνης, τις Μεγάλες Ταβέρνες και τη συνοικία του Αγίου Γεωργίου «και δι' αυτής»,
με την Μητρόπολη της "Αγ. Φωτεινής.
Όσο οι ώρες περνούσαν τόσο οι φλόγες υψώνονταν μέχρι εβδόμου ουρανού.

Πυροβολισμοί κι εκρήξεις συνόδευαν τον εμπρησμό της άλλοτε χαρούμενης πολιτείας της πανάρχαιας πρωτεύουσας της πιο ελληνικής κι από την Ελλάδα Ιωνίας. Στο μεταξύ σκοτεινότεροι της νύχτας και του Αδη προβοκάτορες και εμπρηστές περιέτρεχαν τις σκοτεινές συνοικίες αδειάζοντας κουβάδες τη βενζίνη και το πετρέλαιο. Προπαντός όμως το πρωί της 31ης Αυγούστου είχε τεθεί σε πλήρη εφαρμογή το σχέδιο του Νουρεντίν Πασά του δολοφόνου του Εθνομάρτυρα Χρυσοστόμου Σμύρνης. Οι φλόγες η μία μετά την άλλη αναπηδούσαν από τις δύο χριστιανικές συνοικίες. Την Αρμένικη πρώτα και την Ελληνική ύστερα.

Τα κτίρια πού ήθελε ο τουρκικός στρατός και η διοίκηση να διασώσουν τα προστάτευαν κατεδαφίζοντας τα πλαϊνά κτίρια και δημιουργώντας κενό για να μη μεταδοθεί η πυρκαγιά. "Δηλαδή οικοπεδοποιούσαν τον πλαϊνό χώρο. Έτσι διασώθηκε η ιταλική Σχολή, το Κεντρικό Παρθεναγωγείο και τα νεόδμητα (κτίρια της Ευαγγελικής Σχολής και του Ιωνικού πού δεν πρόλαβαν να το λειτουργήσουν οι Έλληνες. Άλλα ποια η απολογία των Τούρκων μπροστά στην κατακραυγή της παγκόσμιας κοινής γνώμης που και πολύ δεν τους ενδιέφερε; "Αναρίθμητοι ήταν εκείνοι πού κάηκαν ζωντανοί μέσα στα σπίτια τους και τα μαγαζιά τους. Ακόμη και οι ανήμποροι να μετακινηθούν άρρωστοι των νοσοκομείων έγιναν κι αυτοί στάχτη. Ανάμεσα τους και ο διάσημος Ιατρός Ιπποκράτης Αργυρόπουλος πού αρκετό καιρό βρισκόταν κλινήρης στο νοσοκομείο της Σμύρνης.

Ένα μεγάλο πλήθος καιγόμενων Σμυρναίων μετακινήθηκε στον «Πανιώνιο» και κατέκλυσε τις κερκίδες του για να σωθεί. Άλλοι πάλι με τα βρέφη τους στις αγκαλιές έτρεχαν στο νεκροταφείο της πόλης τους φωνάζοντας πολλοί άπ' αυτούς στους νεκρούς: «Βγείτε εσείς να μπούμε εμείς» για να πληρωθεί ο της 'Αποκαλύψεως λόγος: «θ' αναζητούν οι άνθρωποι το θάνατο και δεν θα τον βρίσκουν» όπως έγινε στην τραγική Σμύρνη στα 1922 με την ανοχή των μεγάλων Χριστιανικών (εντός εισαγωγικών) δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας... και προς δόξαν του χριστιανικού (και πάλι εντός εισαγωγικών) πολιτισμού τους.

Και όχι μόνο αλλά και η αδιαφορία έγινε απανθρωπιά εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Και ιδού οι μαρτυρίες από τους Ρενέ Πυώ στο βιβλίο του «ο θάνατος της Σμύρνης», τον αυτόπτη και αυτήκοο Πάλμερ Κίμπερλεγκ στο βιβλίο του «Το κορυφαίο έγκλημα του πολιτισμού», και προπαντός από τον «Καλό Σαμαρείτη» του ελληνισμού της Ιωνίας Τζωρτζ Χόρτον, γενικό Πρόξενο των Η.Π.Α. στη Σμύρνη του 1922 πού κυκλοφόρησε το πληρέστερο σήμερα ντοκουμέντο της καταστροφής της Σμύρνης.

Γράφουν λοιπόν ισάριθμα για το κρίσιμο αυτό θέμα για το ρόλο των λεγομένων χριστιανικών δυνάμεων λεγομένων χριστιανικών δυνάμεων για τη συνενοχή τους στην καταστροφή της Σμύρνης. «Ισχυρά απόβασης υπό την προστασία των πυροβόλων του στόλου, θα ήταν πολύ αποτελεσματική. Υπάρχουν δύο ιστορικά προηγούμενα, του Ναβαρίνου στα 1827, και της Κρήτης στα 1897. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, οι ναύαρχοι χωρίς να περιμένουν οδηγίες των κυβερνήσεων τους, ενήργησαν με δική τους πρωτοβουλία και οι ενέργειες τους με τα γνωστά αποτελέσματα.

Οι σύμμαχοι όμως δεν θέλησαν να σώσουν την Σμύρνη» (Ρενέ Πυώ, Ό θάνατος της Σμύρνης). Και όχι μόνο δεν θέλησαν να σώσουν την Σμύρνη και τους χριστιανικούς πληθυσμούς αλλά με εξαίρεση τους Αμερικανούς ναύτες χτυπούσαν με κοντάρια τους Έλληνες και τους Αρμένιους πού κατόρθωσαν να φθάσουν κολυμπώντας στα πλοία τα υποτιθέμενα χριστιανικά αυτά πλοία σωτηρίας αλλά ξύλο αντί σωτηρία βρήκαν «Οι δυστυχισμένοι, οι πάντα ευκολοπίστευτοι και πάντα προδομένοι ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί».

«Στις (2 π.μ.) 15 Σεπτεμβρίου 1922 οι επιβαίνοντες στα πολεμικά των λεγομένων χριστιανικών δυνάμεων, των ναυλοχούντων εις τον γραφικό λιμένα της Σμύρνης, εθεώντο εκ μακράς
αποστάσεως την πυρπόληση της πόλεως και την σφαγή των κατοίκων της. Οι ναύαρχοι αυτών των στόλων, άκουγαν απαθείς τας φωνάς των γυναικών, τούς θρήνους των παιδιών, τάς οιμωγάς των σφαζομένων λαών».

ΛΕΗΛΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΣΦΑΓΕΣ

Οι δημοσιογράφοι των ξένων εφημερίδων μετέδιδαν μέσω των ανταποκριτών τους:«Με κάρα, γαϊδούρια, άλογα, αραμπάδες, με κάθε είδους τροχοφόρο, άλλοι στους ώμους, μικροί και μεγάλοι, οικογένειες ολόκληρες Τούρκων κουβαλούσαν ανενόχλητοι τα κλοπιμαία, παράνομο καρπό της λεηλασίας τους». Το τρίπτυχο δράμα βιασμών, σφαγών, λεηλασιών, κορυφώθηκε τη νύκτα της 31ης Αυγούστου ξημερώνοντας η αποφράδα της 1ης Σεπτεμβρίου.

Στη λαϊκή συνοικία τη λεγόμενη Τεπετζίκι σφάχτηκαν 300 γυναίκες, 80 νήπια, 550 άνδρες από τους αιμοβόρους γκρίζους λύκους, από τσέτες και ζεμπέκηδες δηλ. τους άτακτους του τουρκικού στρατού πού αποτελούν την εγκληματική πρωτοπορία σ' επιθετικούς καιρούς.

Και συμπληρώνει τους ανήσυχους δημοσιογράφους ο ιστορικός: «Στη συνοικία του Αγίου Κωνσταντίνου διεπράχθησαν φρικαλέα εγκλήματα από τους τσέτες. Στην εκκλησία μέσα της Μυρτιδιώτισσας στο Μερσινλή στραγγαλίσθηκαν δεκάδες κορίτσια ενώ στρατιώτες αποπατούσαν πάνω στην Αγία Τράπεζα.

Πτώματα επί πτωμάτων στοιβάχθηκαν και σχημάτισαν σωρούς το Οινοπνευματοποιείο του Πανάρετου και συγκεκριμένα στη συνοικία του αγίου Βουκόλου (τ' όνομα παρμένο από τον άγιο μαθητή του αποστολικού πατέρα και πρώτου της Σμύρνης μάρτυρα ιεράρχη Πολύκαρπού) είχαν καταφύγει εκατοντάδες γυναικόπαιδα και κτυπήθηκαν εκεί μέσα με όλμους και χειροβομβίδες.

«Σε όλη την ευρύτερη παραλιακή ζώνη της Σμύρνης από το Κοκάργιαλι έως το Κορδελιό και σε μήκος 30 χιλιομέτρων οι Τούρκοι επιδόθηκαν σε γενική σφαγή των Ελλήνων κατοίκων και προσφύγων. Ολόκληρες οικογένειες εκτελούντο εν ψυχρώ».

«Στα προάστια Αγία Τριάδα και Πετρωτά, οι κάτοικοι βρήκαν τραγικό θάνατο εντός των εκκλησιών, στις οποίες είχαν καταφύγει. Στη συνοικία Τεπετζίκι οι Τούρκοι εκτέλεσαν περισσότερες από 300 γυναίκες και 66 βρέφη».

«Ο Γάλλος συγγραφέας Ρενέ Πουώ κατέγραψε μαρτυρίες συμπατριωτών του, οι οποίοι έκαναν λόγο για αποκεφαλισμένα σώματα μικρών παιδιών γύρω από την αρμενική μητρόπολη του Αγίου Στεφάνου.»

«Ο Αγγλος Ρόυ Τρέλοαρ, αντιπρόσωπος μεγάλης βρετανικής εταιρίας στην Σμύρνη κατέθεσε ενδεικτικά ότι από τα πεταμένα στους δρόμους πτώματα, η νοσογόνος δυσοσμία ήταν τόσο ανυπόφορη, ώστε ήταν αδύνατο να πλησιάσει κανείς στις Αρμενικές γειτονιές.»

«Αλλά, και στην προκυμαία η κατάσταση που επικρατούσε ήταν φρικώδης. Ιδιαίτερα ατιμωτική υπήρξε η μεταχείριση από τους Τούρκους των Ελλήνων αξιωματικών και οπλιτών, οι οποίοι τους υποχρέωναν να καθαρίζουν γυμνοί την προκυμαία. Οι ταλαιπωρίες τους διήρκεσαν πολλές ημέρες, ενώ αρκετοί από αυτούς θανατώθηκαν με απαγχονισμό».

«Στο Μερσινλί, στην εκκλησία της Παναγιάς της Μυρτιδιώτισσας, οι Τούρκοι, αφού ασέλγησαν σε δεκάδες κοπέλες [...] τις στραγγάλισαν. Στο προάστιο αυτό κατεσφάγησαν όλοι οι εκεί παραμένοντες.»

«Στο προάστιο Μπαϊρακλί, προκειμένου, προκειμένου να αποφύγουν την ατίμωση και το βασανιστικό τέλος, εκατοντάδες νέες προτίμησαν να πέσουν στην θάλασσα, βρίσκοντας έτσι θάνατο από πνιγμό»

Η μαρτυρική θυσία του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου

Το απόγευμα της 27ης Αυγούστου του 1922, ενώ ο Τουρκικός Στρατός ήλεγχει πλέον πλήρως την Σμύρνη, ένας Ιταλός καθολικός ιερέας ενημέρωσε τους Γάλλους σχετικά με τον θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε ο Χρυσόστομος. Πολύ σύντομα μια γαλλική περίπολος, αποτελούμενη από 20 ναύτες, κατέφθασε στην Μητρόπολη, την Αγία Φωτεινή, με σκοπό να φυγαδεύσει τον Χρυσόστομο. Οι Γάλλοι ζήτησαν από τον Μητροπολίτη να τους ακολουθήσει είτε στο προξενίο τους είτε στην καθολική εκκλησία της Sacre Coeur (Καρδιά του Ιησού). Εκείνος όμως αρνήθηκε τονίζοντάς τους ότι το καθήκον του υπαγόρευε να παραμείνει με το ποίμνιό του, «ως καλός ποιμένας», όπως χαρακτηριστικά δήλωσε.

Λίγο αργότερα, κατά τις 19.30, κατέφθασε ένας Τούρκος αξιωματικός, ο οποίος συνοδευόταν από δύο στρατιώτες. Οδήγησαν τον Χρυσόστομο στην πλατεία Διοικητηρίου, μαζί με δύο από τα πλέον εξέχοντα πρόσωπα της Σμύρνης: τον δημογέροντα Γεώργιο Κλιμάνογλου και τον νομικό Νικόλαο Τσουρουκτσόγλου, εκδότης της γαλλόφωνης εφημερίδας «La Reforme». Η γαλλική περίπολος ακολούθησε τον μητροπολίτη, ο οποίος βρισκόταν ήδη ενώπιον του Νουρεντίν πασά.

Ο τελευταίος έδωσε εντολή να εκτελεστούν οι δύο δημογέροντες. Ακολούθως απευθύνθηκε στον Χρυσόστομο λέγοντάς του: «Εμείς, θα τα βρούμε μαζί». Και συνέχισε, εξυβρίζοντάς τον χυδαία και κατηγορώντας τον για την φιλελληνική του στάση και τις ενέργειές του εναντίον του Τουρκικού έθνους. Κατόπιν του ανακοίνωσε ότι το «επαναστατικό δικαστήριο της ανεξαρτησίας», στην Αγκυρα, είχε ήδη αποφασίσει την καταδίκη του σε θάνατο

Επειτα, ο Τούρκος αξιωματούχος κατευθύνθηκε προς το μπαλκόνι του κτηρίου, απ' όπου αντίκρισε, στην πλατεία Διοικητηρίου, τη θέα μαινόμενου πλήθους, 1.500 περίπου Τούρκων, στους οποίους απηύθυνε τα παρακάτω λόγια, δείχνοντας συγχρόνως τον Χρυσόστομο: «Αν καλό σας έκανε τούτος να του το ανταποδώσετε. Αν κακό σας έκανε, κάντε του και εσείς κακό! Εγώ σας παραδίδω τον χιρσίζ ντομούζ (κλεφτογούρουνο). Το μαρτύριο του σεπτού ιεράρχη είχε μόλις αρχίσει.

Ο Τουρκικός όχλος, τελώντας σε έξαλλη κατάσταση, παρέλαβε τον Χρυσόστομο. Επιτέθηκε εναντίον του κτυπώντας τον με γροθιές, λοστούς και ξύλα και τον οδήγησαν σε ένα κουρείο, όπου τον ανάγκασαν να φορέσει μια λευκή μπλούζα. Στην συνέχεια, του ξερίζωσαν τη γενειάδα και τον έσυραν στην τουρκική συνοικία, προπηλακίζοντας και πτύνοντάς τον. Εκεί του επεφύλαξαν έναν αργό και βασανιστικό θάνατο: τον μαχαίρωσαν σε πολλά σημεία του σώματος του, εξόρυξαν τους οφθαλμούς του και του έκοψαν τα αυτιά και την μύτη

Στο μαρτύριο του μητροπολίτη παρευρέθηκαν και οι 20 Γάλλοι ναύτες, την αντίδραση των οποίων περιέγραψε ο Γάλλος συγγραφέας Ρενέ Πουώ: «Η γαλλική περίπολος παρακολουθούσε... Οι Γάλλοι ναύτες «είχαν βγει από τα ρούχα τους». Χωρίς υπερβολή, έτρεμαν από αγανάκτηση και αποφάσισαν να επέμβουν. Ο επικεφαλής αξιωματικός τους, όμως, ακολουθώντας τις διαταγές που είχε, με το περίστροφο στο χέρι, τους εμπόδισε να κάνουν οποιαδήποτε κίνηση.... Δεν ξαναείδαμε τον Χρυσόστομο, που τον αποτελείωσαν σε μικρή απόσταση». Σύμφωνα με μια εκδοχή, ένας Τούρκος πυροβόλησε τον μητροπολίτη δύο φορές στο κεφάλι, δίνοντας τέλος στο μαρτύριό του. Κανείς δεν κατόρθωσε να πληροφορηθεί τι απέγινε - ότι απέμεινε από το κατακρεουργημένο σώμα του Χρυσοστόμου. Φημολογείται, ωστόσο ότι κατέστη δυνατό να ενταφιαστεί στο γήπεδο του Απόλλωνα

Τραγικό υπήρξε και το τέλος των δυο δημογερόντων που τον συνόδευαν. Ο Γεώργιος Κλιμάνογλου απαγχονίσθηκε. Τον Νικόλαο Τσουρούκτσογλου, αφού τον έδεσαν από τα πόδια σε ένα αυτοκίνητο, τον περιέφεραν στο κέντρο της Σμύρνης, ενώ το κεφάλι του συρόταν στα λιθόστρωτα καλντερίμια.

Το 1992, η Διαρκής Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας ανακήρυξε τον Χρυσόστομο Αγιο, ύστερα από πρωτοβουλίες που αναλήφθησαν από την «Ενωση Σμυρναίων» της Αθήνας. Η μνήμη του εορτάζεται και τιμάται από την Ορθοδοξία στις 27 Αυγούστου.

[...] Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αρμένιος επίσκοπος, Γεβόντ Τουριάν, ζήτησε αρχικά άσυλο σε ένα καθολικό εκκλησιαστικό ίδρυμα. Τελικά κατόρθωσε να μεταβεί στις Η.Π.Α. Εκεί όμως εκτελέστηκε από Αρμένιους αγωνιστές, ακριβώς γιατί εγκατέλειψε το ποίμνιό του, αποφεύγοντας να θυσιαστεί μαζί του όπως έπραξε ο Χρυσόστομος

Η τελευταία υποστολή σημαίας από τον Κ. Στούρνα

Σε μένα λαχαίνει ο θλιβερός ρόλος να κατεβάσω τη σημαία την Ελληνική από το ψηλό κοντάρι της για τελευταία φορά. Η σημαία αυτή κυματίζει τρία χρόνια τώρα, αφότου έγινε η κατάληψη της Σμύρνης. Προκλητική στο ψηλό κοντάρι της αντίκρυ στον Τουρκομαχαλά, που υψώνεται πάνω ως τον Πάγο και τους Μπες Τεπέδες με το χανουμολόι και τις δεκοχτούρες. Πόσες αυγές μουεζίνηδες, χανούμισσες, μπέηδες, αγάδες, δεν αντίκρυσαν με βλέμμα μίσους τις πτυχές της.

Πόσες φορές δεν αναπόλησαν στη θέση της τη σημαία του Ισλάμ με το μισοφέγγαρο και δεν ήλπιζαν να την ξαναϊδούν πάλι. Και να τώρα, που η στιγμή έφτασε. Η στιγμή που δεν την περίμεναν αληθινά. Να, που εγώ αυτή την ώρα θα κατεβάσω σιγά - σιγά απ' το κοντάρι τη γαλάζια σημαία.

Βγαίνω έξω τάχα αδιάφορος και κοιτάζω έναν όμιλο Τούρκων που παρακολουθεί απ' τη γωνιά του δρόμου με περιέργεια και χαρά κάθε κίνησή μας. Δεν έχω καμιά αιτία να οχτρεύομαι αυτούς τους... ραγιάδες Τούρκους. Μα πρέπει εγώ να παίξω το ρόλο μου, ρόλο αδιάφορου, για να μην πάρουν είδηση πως έχουμε αποφασίσει να φύγουμε και μας χτυπήσουν. Η καρδιά μου είναι βαριά. Κατεβάζω τη γαλανόλευκη σημαία σιγά-σιγά, όπως γινόταν τακτικά κάθε δειλινό τρία χρόνια τώρα, κι αφήνω απάνω στο ψηλό κοντάρι το σημαιόσκοινο, για να νομίσουν ότι και αύριο πρωί θα ξανασηκωθεί η θέση της

Με ένα εντυπωσιακά ειλικρινές άρθρο, που
δημοσιεύεται στην έγκυρη εφημερίδα SABAH , από τον Engin Ardiç,
γνωστό συγγραφέα και δημοσιογράφο στην Τουρκία
στηλιτεύεται ο Τουρκικός τρόπος εορτασμού της πτώσης της
Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου...

Στο εν λόγω άρθρο ο συγγραφέας παρουσιάζει µία
σειρά από αλήθειες για τις οποίες το Κεµαλικό καθεστώς εδώ
και δεκαετίες προσπαθεί να καταπνίξει. Αξίζει να παρατεθεί
μεταφρασμένο το πλήρες κείμενο, από την συγκεκριμένη διεύθυνση
της Τουρκικής εφημερίδας Sabah το οποίο έχει ως εξής :

" Τούρκοι συμπατριώτες, σταματήστε πια τις φανφάρες και
τις γιορτές για την Άλωση, αρκετή ßία έχουμε δώσει στην Ανατολή µε
τις πράξεις µας..."

« ΑΝ οργανωνόταν στην Αθήνα συνέδριο µε θέμα :
«Θα πάρουμε πίσω την Πόλη»...

ΑΝ έφτιαχναν μακέτα µε τα τείχη της πόλης και τους
στρατιώτες µε τις πανοπλίες τους να επιτίθενται στην Πόλη...
(όπως εμείς στην Τουρκία κάνουμε κάθε χρόνο !)

ΑΝ ένας τύπος ντυμένος όπως ο περίφημος Έλληνας νικηφόρος και
σχεδόν μυθικός Διγενής Ακρίτας έπιανε τον δικό µας Ulubatlι Hasan και
τον γκρέμιζε κάτω...

ΑΝ ξαφνικά έμπαινε στην πόλη κάποιος ντυμένος Αυτοκράτορας
Κωνσταντίνος πάνω σε ένα λευκό άλογο και δίπλα του άλλος ως
Λουκάς Νοταράς, ως Γεώργιος Φραντζής κι έμπαιναν ως
αντιπρόσωποι της πόλης... ( όπως εμείς στην Τουρκία κάνουμε κάθε
χρόνο !)

ΑΝ έφτιαχναν µια χάρτινη Αγία Σοφία που δεν είχε μιναρέδες
αλλά Σταυρό....

ΑΝ έκαιγαν λιβάνι και έλεγαν ύμνους, θα µας άρεσε ;

Δεν θα µας άρεσε, θα ξεσηκώναμε τον κόσμο, μέχρι που
θα καλούσαμε πίσω τον πρέσβη µας από την Ελλάδα.

Τότε, γιατί το κάνετε εσείς αυτό, κάθε χρόνο ;

Πέρασαν 556 χρόνια και γιορτάζετε (την Άλωση) σαν να
ήταν χθες ;

Γιατί κάθε χρόνο τέτοια εποχή, ( µ΄ αυτές τις γιορτές πού
κάνετε ) διακηρύσσετε σε όλο τον κόσµο ότι:

«αυτά τα μέρη δεν ήταν δικά µας, ήρθαµε εκ των υστέρων και τα
πήραμε µε τη ßία».

Για ποιο λόγο άραγε φέρνετε στη µνήµη µια υπόθεση 6 αιώνων;

Μήπως στο υποσυνείδητό σας υπάρχει ο φόβος ότι η Πόλη κάποια
µέρα θα δοθεί πίσω ;

Μην φοβάστε, δεν υπάρχει αυτό που λένε µερικοί
ηλίθιοι της Εργκενεκόν περί όρων του 1919.

Μη φοβάστε, τα 9 εκατοµµύρια Ελλήνων δεν μπορούν να πάρουν
την πόλη των 12 εκατοµµυρίων, και αν ακόμα την πάρουν δεν μπορούν
να την κατοικήσουν.

Κι οι δικοί µας που γιορτάζουν την Άλωση είναι µια
χούφτα φανατικοί µόνο που η φωνή τους ακούγεται δύσκολα.

Ρε σεις, αν µας πούνε ότι λεηλατούσαμε την Πόλη τρεις
µέρες και τρεις νύχτες συνεχώς τι θα απαντήσουμε ;

Θα υπερασπιστούμε τον εαυτό µας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ή θα αφήσουμε το θέμα στους ιστορικούς ;

Αντί να περηφανευόμαστε µε τις πόλεις που κατακτήσαμε, ας
περηφανευτούμε µε αυτές που ιδρύσαμε, αν υπάρχουν. Αλλά δεν
υπάρχουν.

Όλη η Ανατολή είναι περιοχή µέ την βία κατακτημένη...

Ακόμα και το όνομα της Ανατολίας δεν είναι αυτό που
πιστεύουν (ana=µανα, dolu=γεµάτη) αλλά προέρχεται από την ελληνική
λέξη η Ανατολή.

Ακόμα και η ονομασία της Ισταµπούλ δεν είναι όπως µας
λέει ο Ebliya Celebi «εκεί όπου υπερτερεί το Ισλάµ» τραßώντας τη
λέξη από τα μαλλιά, αλλά προέρχεται από το «εις την Πόλιν».

Εντάξει λοιπόν, αποκτήσαµε µόνιµη εγκατάσταση, τέλος η
νοµαδική ζωή και γι' αυτό ο λαός αγοράζει πέντε - πέντε τα
διαµερίσµατα. Κανείς δεν μπορεί να µας κουνήσει, ηρεμήστε πια...

Οι χωριάτες µας ας αρκεστούν στο να δολοφονούν την
Κωνσταντινούπολη χωρίς όμως πολλές φανφάρες....».

http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/ardic/2009/05/29/hatirlatmayin_sunu_kefereye

Η σημασία της γνωστής φράσης «μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις» επιβεβαιώθηκε περίτρανα τον περασμένο Απρίλιο στην Τουρκία και αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για να ξεσπάσει στη γειτονική χώρα «πόλεμος» μεταξύ αρθρογράφων μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδων, συνεπικουρούμενων από ιστορικούς, με αντικείμενο το δραματικό γεγονός της μεγάλης πυρκαγιάς που κατέστρεψε τη Σμύρνη από τις 13 έως τις 16 Σεπτεμβρίου 1922.
Συγκεκριμένα, σε επεισόδιο της πολεμικής σειράς «The Pacific» («Ο Ειρηνικός»), που διαπραγματεύεται τη σύγκρουση Αμερικανών και Ιαπώνων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε παραγωγή Τόμας Χανκς - Στήβεν Σπίλμπεργκ και σενάριο του Έλληνα Γιώργου Πελεκάνου και προβάλλεται στο αμερικανικό κανάλι HBO και παράλληλα στην Τουρκία από το CNBC-E, στις 10 του περασμένου Απριλίου, ερωτηθείς ένας εκ των πρωταγωνιστών ελληνικής καταγωγής πώς έφθασε στις ΗΠΑ, απάντησε ότι «οι γονείς μου ήλθαν το 1922 από τη Σμύρνη που έκαψαν οι Τούρκοι».
Οι διαμαρτυρίες, επίσημες και ανεπίσημες, των Τούρκων οδήγησαν στη ματαίωση προβολής της επίμαχης σκηνής στην Τουρκία και απετέλεσαν την αφετηρία ενός δημόσιου διαλόγου με ιστορικά συμπόσια, ομιλίες, εκδόσεις βιβλίων, εκπομπές στην τηλεόραση και πλήθος άρθρων στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Κεντρικός άξονας του διαλόγου απετέλεσε το θέμα αναζήτησης ευθυνών για τη φωτιά, με την πλειοψηφία να τις επιρρίπτει σε Έλληνες και Αρμένιους και να προσπαθεί να πείσει την κοινή γνώμη ότι οι τουρκικές δυνάμεις συνέδραμαν στο έργο της ιδιωτικής πυροσβεστικής εταιρείας. Παρουσιάστηκαν, όμως, και ίσως για πρώτη φορά, αναθεωρητικές απόψεις από αρθρογράφους εφημερίδων επί του συγκεκριμένου θέματος, οι οποίες προσπαθούν να αναδείξουν τις ευθύνες των τουρκικών δυνάμεων.

Οι αναθεωρητές της τουρκικής επίσημης άποψης, όπως εκφράζεται από το Τουρκικό Ίδρυμα Ιστορίας (Türk Tarıh Kurumu), χρησιμοποιούν ως ιστορική πηγή το βιβλίο του επιστήθιου φίλου του Κεμάλ Ατατούρκ, δημοσιογράφου, βουλευτού και συγγραφέα Falih Rıfkı Atay (1897 - 1971) που εκδόθηκε το 1958 με τίτλο «Çankaya» (περιοχή της Άγκυρας όπου ευρίσκεται το προεδρικό μέγαρο), όπου αναφέρει: «[…] σύμφωνα με τις αναφορές που φθάνανε τότε, υπεύθυνοι για τη φωτιά ήταν οι Αρμένιοι. Μόνο αυτοί; Πολλοί λέγανε ότι ο γενειοφόρος Nurretin Paşa ήταν πολύ επιδέξιος. Γιατί καίγανε τη Σμύρνη; Εάν μένανε οι πολυτελείς κατοικίες στο Kordon (σ.σ. παραλιακός δρόμος της Σμύρνης), τα ξενοδοχεία και τα κέντρα διασκέδασης, δε θα γλυτώναμε από τις μειονότητες;».
H εφημερίδα της αρμενικής κοινότητος της Κωνσταντινούπολης «Agos», με άρθρο της στις 12-9-2008, πολύ νωρίτερα από την πρόσφατη αναζωπύρωση του θέματος της Μεγάλης Πυρκαγιάς της Σμύρνης (İzmirin Büyük Yangını), επισημαίνει ότι οι κρατικοδίαιτοι Τούρκοι ιστορικοί «μέχρι πρόσφατα κατηγορούσαν τον Ελληνικό Στρατό για τη φωτιά. Τελευταία, όμως, παρατηρείται στροφή και προσπάθεια μετακίνησης της ευθύνης για την έναρξη της φωτιάς, στις 13 προς 14 Σεπτεμβρίου 1922, στους Αρμενίους.»
Όπως αναφέρουν οι ιστορικές πηγές, οι τελευταίοι Έλληνες στρατιώτες εγκατέλειψαν τη Σμύρνη στις 8 Σεπτεμβρίου. Το πρωί της 9ης Σεπτεμβρίου, μια ίλη ιππικού του Τουρκικού Στρατού με επικεφαλής το λοχαγό Cherefeddin, καθώς προχωρούσε από την Πούντα προς το Κονάκι (σ.σ. το Διοικητήριο) δέχθηκε επίθεση με χειροβομβίδα που δεν έσκασε, αλλά έγδαρε στο μάγουλο το λοχαγό. Οι Τούρκοι πυροβόλησαν στο βουβό πλήθος και σκότωσαν έναν Αρμένιο, ο επικεφαλής δεν αντέδρασε και φθάνοντας στο διοικητήριο υπέστειλε την ελληνική και ανύψωσε την τουρκική σημαία, επισημοποιώντας την κατάληψη της πόλης. Παράλληλα οι Τσέτες (άτακτοι αντάρτες) του Κιορ Πεχλιβάν είχαν αρχίσει το πλιάτσικο και τις λεηλασίες στις χριστιανικές συνοικίες. Την ίδια μέρα το λοχαγό τον επισκέφθηκαν οι εκπρόσωποι των συμμάχων για να τον συγχαρούν, στους οποίους διηγήθηκε ότι δέχθηκε τρεις φορές επίθεση από Αρμενίους.
Δύο χρόνια αργότερα, στη δίκη που έγινε στο Λονδίνο από την αμερικανική εταιρεία καπνού κατά της ασφαλιστικής εταιρείας Guardian (η πρώτη απαιτούσε αποζημίωση 100 εκατομμυρίων δολλαρίων!!!), ο ίδιος λοχαγός κατέθεσε τελείως διαφορετικά. Δυο φορές, είπε, τον πυροβόλησαν με τουφέκι άτομα που δεν είδε και τη χειροβομβίδα την έριξε Έλληνας στρατιώτης εν στολή.
Η δίκη έληξε υπέρ της ασφαλιστικής εταιρείας και η απόφαση εκδόθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1924, θεωρουμένης της πυρκαγιάς ως πολεμικού γεγονότος.

Οι ελληνικές και αρμενικές πηγές για τη φωτιά είναι πολλές και αξιόλογες. Ιδιαίτερης μνείας αξίζουν το βιβλίο του προξένου των ΗΠΑ George Horton «H μάστιγα της Ασίας» («The Blight of Asia», Ιντιανάπολις 1926) το βιβλίο της Αρμένισσας Margaret Housepian «Σμύρνη. Η καταστροφή μιας πόλης» («Smyrna. The destruction of a city») και η έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών «Έξοδος» (Α΄και Β΄τόμος) με πλήθος μαρτυριών και ντοκουμέντων.
Μελετώντας τις διάφορες μη τουρκικές πηγές, θεωρώ ότι ιδιαίτερη βαρύτητα έχουν οι παρακάτω δύο εκδόσεις:
- Του Γάλλου ανταποκριτή Rene Puaux της εφημερίδας «Le Temps», με τίτλο «Les Derniers jours de Smyrna» («O θάνατος της Σμύρνης», Παρίσι 1923).
Ο Πυώ επισκέφτηκε τη Σμύρνη το 1919 και την περίοδο της διάσπασης του ελληνικού μετώπου (27 Αυγούστου 1922) εργαζόταν στην εφημερίδα ως υπεύθυνος εξωτερικών ειδήσεων, όπου συγκέντρωνε ανταποκρίσεις ξένων δημοσιογράφων και μαρτυρίες Δυτικών που εγκατέλειψαν τη Σμύρνη. Επισημαίνει ότι η πυρκαγιά εξερράγη στις 13 Σεπτεμβρίου 1922 με τέσσερις διαφορετικές εστίες, στην αρμενική συνοικία (Basmane, όπου σήμερα η περιοχή του Εκθεσιακού Κέντρου Σμύρνης), οι άνεμοι φυσούσαν εναλλάξ από Ν, ΝΔ και ΝΑ, γεγονός που βοήθησε στην εξάπλωση της φωτιάς προς την ελληνική και φραγκική (ευρωπαϊκή) συνοικία, ενώ αντίθετα προστατεύτηκαν η τουρκική και εβραϊκή συνοικία.
Ο Πυώ αναφέρει ότι οι Τούρκοι, φθάνοντας στη Σμύρνη, απέκλεισαν την αρμενική συνοικία, ακολούθησαν αψιμαχίες εκατέρωθεν και απώλειες, κυρίως από την πλευρά των Αρμενίων, από τη νύχτα της 9ης Σεπτεμβρίου. Ο μεγάλος αριθμός των πτωμάτων και η αποσύνθεση λόγω υπερβολικής ζέστης ήταν η αιτία που οδήγησε τους Τούρκους να κάψουν την αρμενική συνοικία προκειμένου να εξαφανίσουν τα πτώματα. Δεν κατάφεραν, όμως, να ελέγξουν τη φωτιά και έτσι συντελέστηκε η πλήρης καταστροφή της πόλης. Επίσης ο Πυώ καυτηριάζει την αλλαγή στάσης εκ μέρους της Γαλλίας, που άρχισε με την υπογραφή ανακωχής με την Τουρκία στις 10 Μαρτίου 1921 και επισημοποιήθηκε με τη συμφωνία της Άγκυρας της 20ής Οκτωβρίου 1921. Ως αιτία επικαλείται το γεγονός ότι η Γαλλία ήταν ο μεγαλύτερος δανειστής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (60% του δημόσιου οθωμανικού χρέους ).
- Του καθηγητή Ιωάννου Καραμπλιά, ο οποίος εργάστηκε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και στη συνέχεια στο Διδασκαλείο Θηλέων της Θεσσαλονίκης, με τίτλο «Το Δράμα της Σμύρνης» (έκδοση 1924). Ο καθηγητής έζησε τα γεγονότα και περιγράφει ότι στις 31 Αυγούστου (13 Σεπτεμβρίου με το νέο ημερολόγιο) υπήρχαν τρεις εστίες φωτιάς στην αρμενική συνοικία. Η πρώτη προς τα Βυρσοδεψεία (Ταμπαχανά), που απειλούσε το άνω τμήμα της ελληνικής συνοικίας και την Αγία Αικατερίνη. Η δεύτερη από το μέσο της αρμενικής συνοικίας, που απειλούσε τον Άγιο Δημήτριο, και η τρίτη από το νότιο άκρο της αρμενικής συνοικίας, περί την αρμενική Μητρόπολη, που απειλούσε τις μεγάλες ταβέρνες και εκείθεν το Φραγκομαχαλά. Ο καθηγητής, με την οικογένειά του και λίγα υπάρχοντα, αισθανόμενος τον κίνδυνο, μετακινήθηκε σε τέσσερις τοποθεσίες, φιλικές οικίες, και στις 02:30 έφθασε στην Πούντα στα βόρεια της πόλης. Βγαίνοντας στο μπαλκόνι τις πρωινές ώρες, παρατηρούσε τις φλόγες να κατατρώγουν την Γκιαούρ Ιζμίρ και να σβήνουν τις εστίες πολιτισμού και άνθησης της πολυπολιτισμικής Σμύρνης.

Οι Τούρκοι επικαλούνται τις παρακάτω ιστορικές πηγές για να αποσείσουν την ευθύνη από πάνω τους:
- Την αναφορά του διοικητού της ιδιωτικής πυροσβεστικής εταιρείας, Paul Greskovic (Σέρβος αυστριακής υπηκοότητας) προς τον πρόεδρο της εταιρείας, Mosyo Bono. Στην εν λόγω αναφορά τονίζεται ότι ο Τουρκικός Στρατός προσπαθούσε να επιβάλει την τάξη, αλλά οι Αρμένιοι και οι Έλληνες, μη θέλοντας να παραδώσουν τα υπάρχοντά τους στους Τούρκους, έβαλαν φωτιά. Η μαρτυρία του Greskovic δε δύναται να θεωρηθεί αξιόπιστη, λαμβανομένου υπόψη ότι το 92% του πλούτου Ελλήνων, Αρμενίων και Ιταλών είχαν ασφαλιστεί στην αυστριακή εταιρεία.
- Την αναφορά του Αμερικανού μηχανικού Mark Prentiss, ο οποίος παράλληλα με τα καθήκοντά του στην ανθρωπιστική οργάνωση «Near East Relief» («Περίθαλψη για τη Εγγύς Ανατολή») ήταν και ελεύθερος ρεπόρτερ των «New York Times». Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, συνέταξε έκθεση βασιζόμενος στις εμπειρίες του.
- Στην αναφορά του βοηθού προξένου των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη, James Leder Park, για τις καταστροφές του υποχωρούντος Ελληνικού Στρατού σε Manısa, Turgutlu (Κασάμπα), Alaşehir και Salıhlı και στο υποθετικό ερώτημα «Γιατί οι Τούρκοι να θέλουν, τέσσερις μέρες μετά την κατάληψη, να κάψουν τη Σμύρνη, αφού ήταν δικιά τους;» ο Prentiss επιρρίπτει τις ευθύνες σε Έλληνες και Αρμενίους. Η δε αναφορά του βρίσκεται στον τόμο «Bristol Papers» (ναύαρχος Bristol, πρέσβης των ΗΠΑ σε Κωνσταντινούπολη).
- Η Margaret Housepian Dobkin, στο βιβλίο της με τίτλο «Σμύρνη 1922 - Μια πόλη καταστράφηκε» (1971), το οποίο οι «Times» του Λονδίνου επέλεξαν ως βιβλίο της χρονιάς (1971), αναφέρει ότι ο ίδιος ο Prentiss έστειλε τηλεγράφημα στους «New York Times», το οποίο έγινε πρωτοσέλιδο στις 18 Σεπτεμβρίου 1922, και κατηγορούνται οι Τούρκοι για τη φωτιά. Η Housepian επιμένει ότι η αναφορά του Prentiss συντάχθηκε κατόπιν πίεσης του ναυάρχου Bristol.
- H στάση του ναυάρχου και γενικά των ΗΠΑ για μη ανάμειξη (ουδετερότητα) φαίνεται και από το γεγονός της αρχικής άρνησης του πλοιάρχου Hepbrun (επικεφαλής των πλοίων των ΗΠΑ στον κόλπο της Σμύρνης) να επιτρέψει τη χρήση αμερικανικών πλοίων για τη διάσωση των προσφύγων, παρά την επιμονή του προξένου Horton (έφυγε από Σμύρνη για Πειραιά στις 11 Σεπτεμβρίου). Τελικά, μετά το ξέσπασμα της πυρκαγιάς, νύκτα 13 προς 14 Σεπτεμβρίου, επέτρεψε τη χρήση των πλοίων και διεσώθησαν 22 χιλιάδες πρόσφυγες, παρά τη ρητή εντολή του ναυάρχου Bristol.
- Άρθρο του Γάλλου δημοσιογράφου G. Ercole της εφημερίδας «Illustratión», της 14ης Σεπτεμβρίου 1922, όπου επιρρίπτει τις ευθύνες για την πυρκαγιά στους Αρμενίους και στην απόφασή τους να πεθάνουν παρά να παραδοθούν στους Τούρκους.
Πράγματι οι Αρμένιοι από το 1900 είχαν οργανώσει τμήμα του «Επαναστατικού Αρμενικού Κομιτάτου», υπό τον Τασνάκ (Taşnak), καθόσον οι Αρμένιοι ήταν από τα λίγα έθνη που παρέμειναν υπό οθωμανικό ζυγό. Μετά τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 αυξήθηκαν οι δραστηριότητες του Κομιτάτου. Σημαντική ενέργειά του ήταν η δολοφονία του μέλους της ηγετικής τριανδρίας του τουρκικού κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος» και υπουργού της κυβέρνησης των Νεότουρκων (1913) Τααλάτ Πασά, ο οποίος είχε καταφύγει στο Βερολίνο μετά την ήττα της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, από τον Αρμένιο Ταυλιριάν. Η εκτέλεση τούτη επέτεινε το μίσος των Τούρκων κατά των Αρμένιων.
Οι μαρτυρίες όμως για αποκλεισμό, από την 9η Σεπτεμβρίου, της αρμενικής συνοικίας από το Νουρεντίν Πασά (Nurretin Paşa) φανερώνει ότι υπήρχε σχέδιο εξόντωσης όλων των Αρμενίων της Σμύρνης.
Ο επικεφαλής καθηγητής της ομάδος Αρμενίας του Τουρκικού Ιδρύματος Ιστορίας (Türk Tarıh Kurumu) Κεμάλ Τσιτσέκ (Kemal Çiçek) κατηγορεί ευθέως τους Αρμενίους για την έναρξη της φωτιάς, στο βιβλίο δε που θα εκδώσει περιλαμβάνει μαρτυρίες 22 συλληφθέντων Αρμενίων, οι οποίοι είχαν ομολογήσει τότε ότι αυτοί έβαλαν τη φωτιά. Είναι, όμως, άξιο απορίας πως οι Τούρκοι ιστορικοί ανακάλυψαν τώρα τελευταία τις ομολογίες των συλληφθέντων Αρμενίων, ενώ μέχρι τώρα κατηγορούσαν, ακόμη και στα σχολικά βιβλία, τον Ελληνικό Στρατό.
- Αναφορά του Γάλλου ναυάρχου Dumesmil, επικεφαλής των γαλλικών πλοίων στον κόλπο της Σμύρνης, όπου σε συνάρτηση με την αναφορά του Γαλλικού Προξενείου επιρρίπτει την ευθύνη στους Αρμενίους. Η στάση της Γαλλίας προαναφέρθηκε παραπάνω και επεξηγείται από το Γάλλο δημοσιογράφο Πυώ στο βιβλίο του. Ο Γάλλος ναύαρχος συναντήθηκε με τον Κεμάλ Ατατούρκ στις 15 Σεπτεμβρίου 1922, διαρκούσης της πυρκαγιάς, στην έπαυλη Κοτζιά στο Κορδελιό (όπου είχε καταλύσει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος όταν έφθασε στη Σμύρνη στις 12 Ιανουαρίου 1921). Ο Γάλλος ναύαρχος εξήγησε στον Κεμάλ ότι πρόχειρη έρευνα δείχνει πως οι Τούρκοι ευθύνονται για τη φωτιά. Ο Κεμάλ απάντησε πως είχαν πληροφορίες για οργάνωση αρμενικής αντίστασης, απάντησε δε στο αίτημα του Γάλλου για συγκρότηση μικτής επιτροπής έρευνας ότι απαιτείται άδεια από την Άγκυρα (Εθνοσυνέλευση). Ουδέποτε έγινε η μικτή επιτροπή, μετά δε μερικές μέρες έστειλε τηλεγράφημα στο Γάλλο ναύαρχο που επέρριπτε τις ευθύνες σε Έλληνες και Αρμενίους.

Η Σμύρνη πριν την καταστροφή της (δεξιά)

Για να καταλάβει κάποιος τη σημασία της καταστροφής της Σμύρνης, όχι μόνο για τους Έλληνες της Ιωνίας και τους άλλους ξένους κατοίκους που ξεριζώθηκαν από τις εστίες τους, αλλά και για το υπό σύσταση τουρκικό κράτος, που απώλεσε ένα ισχυρό οικονομικό, εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο, θα πρέπει να γνωρίζει τις καταγραφές της εποχής.

Σύμφωνα με αυτές, για την κύρια πόλη αναφέρουν ότι υπήρχαν 25 χιλιάδες κατοικίες, 5.260 μικρά μαγαζιά, 2.553 καταστήματα, 27 εργοστάσια, 449 καφενεία, 66 ταβέρνες, 35 κέντρα διασκέδασης, 27 εστιατόρια, 142 εργαστήρια και 20 ξενοδοχεία.

Ο Κεμάλ έφθασε στη Σμύρνη, επικεφαλής του κυρίου σώματος του τακτικού στρατού, το πρωί της Κυριακής 10 Σεπτεμβρίου, εξέδωσε αμέσως διάταγμα εφησυχασμού των 300 χιλιάδων χριστιανών της πόλης, το οποίο όμως στην πράξη δεν εφαρμόστηκε.

Όπως αναφέρει ο Βασίλης Τζανακάρης στο βιβλίο του «Δακρυσμένη Μικρασία»: «[…] δεν γνωρίζουμε αν η πυρκαγιά της Σμύρνης άρεσε ή όχι στον Κεμάλ και αν ήταν δικιά του ιδέα η εντολή πυρπόλησης.

Ένας από τους αξιωματικούς, γράφει ο Αλεξάντρ Ζεβακχόφ, θα διηγηθεί στην Μπερτς Ζορζ - Γκόλιτς, “ποτέ δεν είχαμε δει το πρόσωπό του τόσο αλλοιωμένο. Με τραβηγμένα τα χαρακτηριστικά του και έντονο βλέμμα κοιτάζει κατάπληκτος τη νίκη του να συρρικνούται”…» 

Επικειμένων των εορτασμών νίκης στη γειτονική χώρα και των τελετών μνήμης στην Ελλάδα και με αφορμή τη συζήτηση που ανοίχθηκε για την καταστροφή της Σμύρνης, με έναυσμα την επίμαχη σκηνή του αμερικανικού σήριαλ «The Pacific», είναι προτιμότερο αντί οι δύο πλευρές να επιμένουν στις γνωστές υποκειμενικές θέσεις για τα ιστορικά γεγονότα της τραγικής περιόδου 1919 - 1922, να συσταθούν μικτές επιτροπές από έγκριτους ιστορικούς των δύο πλευρών και από ξένα κράτη και να μελετήσουν τις ιστορικές πηγές. Τα δύο Γενικά Επιτελεία, ιδιαίτερα το τουρκικό, να επιτρέψουν την έρευνα στα αρχεία τους, ώστε να δοθεί μια σαφής και ιστορικά τεκμηριωμένη απάντηση στους απογόνους των προσφύγων, οι οποίοι ξεριζώθηκαν βίαια από τις πατρογονικές τους εστίες, βλέποντας τα σπίτια τους να λαμπαδιάζουν και να γίνονται στάχτη μαζί με τα υπάρχοντά τους και τις θύμησες χιλιάδων ετών.
Ιδιαίτερα από στρατιωτικής πλευράς, να ερευνηθούν τα αμέτρητα πεδία των μαχών, από τα παράλια του Αιγαίου μέχρι το Σαγγάριο ποταμό, να εντοπισθούν οι μαζικοί τάφοι και να αποδοθούν οι πρέπουσες τιμές στους χιλιάδες νεκρούς του ηρωικού Ελληνικού Στρατού, ο οποίος αν και πέτυχε σημαντικές νίκες, πολεμώντας ανά τη Βαλκανική από το 1912, οδηγήθηκε στο Σαγγάριο, εν μέσω πολιτικών διενέξεων, διπλωματικών ελιγμών και συμβιβασμών, με αποτέλεσμα να έλθει η ήττα που σήμανε την απαρχή του ξεριζωμού από τις πατρογονικές εστίες 1,5 εκατομμυρίου προσφύγων.
* Ο Στρατής Χαραλάμπους είναι υποστράτηγος εν αποστρατεία και κατοικεί στη Μυτιλήνη.