Κωνσταντίνος Νίγδελης

Τετάρτη, 15 Φεβρουαρίου 2012

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ - Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μάτι το βιβλίο με τίτλο: Φρίντγιοφ Νάνσεν: Ένας νορβηγός ήρωας σε μια ελληνική τραγωδία

Η Μικρασιατική εκστρατεία, Η Μικρασιατική καταστροφή, η Συνθήκη της Λωζάνης, η αναγκαστική ανταλλαγή των πληθυσμών και κύρια ο ξεριζωμός 1.500.000 Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη χάραξαν και καθόρισαν το μέλλον και την ανάπτυξη του νέου Ελληνικού κράτους.

Το θέμα το διαπραγματεύτηκαν και το διαπραγματεύουν πολλοί έλληνες επιστήμονες (όπως εξάλλου αναφέρει και η συγγραφέας), αλλά η μελέτη της ιστορικού κας Berit Tolleshaug συμπληρώνει, αναδεικνύει, παρουσιάζει και ανοίγει δρόμο στην προσέγγιση ενός τόσο ουσιαστικού θέματος όπως η Συνθήκη της Λωζάνης και η αναγκαστική ανταλλαγή των πληθυσμών [Ελλήνων –Οθωμανών(Τούρκων)] και μάλιστα με κορμό, πάνω στον οποίο στηρίζει και κατασκευάζει πολύ προσεκτικά την επιστημονική της άποψη, τον νορβηγό ήρωα Φρίντγιοφ Νάνσεν.

Ο Φρίντγιοφ Νάνσεν με το πλοίο Φραμ συνέβαλε αποφασιστικά στην εξερεύνηση των πόλων, ταυτίστηκε με το νεοσύστατο νορβηγικό κράτος, και ως διεθνής, ανεξάρτητη, ανθρωπιστική προσωπικότητα(ύπατος αρμοστής της Κοινωνίας των Εθνών) αγωνίστηκε και για την επιβίωση των εξαθλιωμένων για διάφορους λόγους λαών (του ρώσικου μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, του αρμενικού μετά τη γενοκτονία από τους Τούρκους, του ελληνικού προσφυγικού πληθυσμού μετά την αναγκαστική ανταλλαγή) και τον επαναπροσδιορισμό των προτεραιοτήτων και των αξιών των ιδρυτικών λαών της Κοινωνίας των Εθνών ώστε ο ανθρωπισμός να πρέπει να είναι κυρίαρχη και πρώτη επιλογή τους.

Το βιβλίο αποτελείται από τρία θεματικά κεφάλαια εκτός από την εισαγωγή και το συμπέρασμα.

Το κεφάλαιο I, Ο ήρωας, δίνει μια γενική παρουσίαση και διαπραγμάτευση του Φρίντγιοφ Νάνσεν ως πρωταγωνιστή, με έμφαση στις μεθόδους και τις προσεγγίσεις του. Η ανάλυση επικεντρώνεται γύρω από το πολιτικό και ανθρωπιστικό του έργο σε συσχέτιση με την Κοινωνία των Εθνών. Καθώς η θέση του Νάνσεν στην Κοινωνία των Εθνών προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από τη φήμη του ως πολικού εξερευνητή, παρατίθεται στην αρχή του κεφαλαίου μια περίληψη της ζωής του και της δράσης του.

      Ο Φρίντγιοφ Νάνσεν εισήλθε στην ελληνική τραγωδία εν έτει 1922 με την ιδιότητα του ΄Υπατου Αρμοστή της Κοινωνίας των Εθνών για τους έλληνες πρόσφυγες. Για να εξεταστεί ο ρόλος του στη διαμόρφωση μιας λύσης στη σύγκρουση, είναι, εντούτοις, αναγκαίο να υπεισέλθει κανείς στις διάφορες προϋποθέσεις και τις αιτίες που αποτέλεσαν τη βάση για τα γεγονότα του 1922.
Το κεφάλαιο II, Η τραγωδία, έχει ως αφετηρία τις περιφερειακές προϋποθέσεις που αποτέλεσαν τη βάση της απόφασης για μια υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία. Σε μια ανασκόπηση των άμεσων και των βαθύτερων αιτίων που προκάλεσαν την απόφαση, καταγράφονται στο παρόν κεφάλαιο οι πολιτικές και ιδεολογικές δομές που έθεσαν περιορισμούς στις δραστηριότητες του Νάνσεν ως ΄Υπατου Αρμοστή της Κοινωνίας των Εθνών για τους έλληνες πρόσφυγες.

Το κεφάλαιο III, Κάθαρσις, συνδέει τον ήρωα από το κεφάλαιο I με την τραγωδία από το κεφάλαιο II και αναλύει το έργο του Νάνσεν ως ΄Υπατου Αρμοστή για τους έλληνες πρόσφυγες. Το πρώτο μέρος του κεφαλαίου διαπραγματεύεται το Νάνσεν ως ανθρωπιστή πρωταγωνιστή· το δεύτερο μέρος, την αξία του ως πολιτικού παράγοντα με ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία του στη διαδικασία που οδήγησε στη συμφωνία ανταλλαγής. Δίνεται έμφαση στην θεώρηση του πρωταγωνιστή Νάνσεν σε σχέση με διαρθρωτικούς περιορισμούς όπως ο επιθετικός εθνικισμός και η πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων. Το κεφάλαιο περιέχει επίσης μια παρέκβαση, όπου χύνεται φως στα κριτήρια και τις συνέπειες του σχεδίου της ανταλλαγής. Το συμπέρασμα παρέχει μια ανακεφαλαίωση της μελέτης.

Το βιβλίο συμπληρώνουν οι φωτογραφίες αρχείου για το Φρίντγιοφ Νάνσεν, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, το Γιασέρ Κεμάλ, των προσφύγων κλπ .

• Η πτώση του Λόϋδ Τζώρτζ τον Οκτώβρη του 1922, υπήρξε ολοκληρωτική και οριστική. Ποτέ δεν ξανάρθε στην          εξουσία.

• Επίσης ο βασιλιάς Κωνσταντίνος έφυγε και πέθανε τον επόμενο χρόνο στην εξορία.

• Είναι αδύνατο να θαυμάσει κανείς την διαγωγή των Δυτικών Δυνάμεων και των επίσημων αντιπροσώπων τους            στην Εγγύς Ανατολή το καλοκαίρι του 1922, μολονότι υπήρξαν και μερικές λαμπρές εξαιρέσεις. Ναύαρχοι και              διπλωμάτες απαρνήθηκαν τη μαρτυρία των ματιών τους και των αυτιών τους για την τραγωδία της Σμύρνης,                επαγγελματίες δημοσιογράφοι πείστηκαν πως έπρεπε να πουν ψέματα για χάρη των εθνικών συμφερόντων των          κυβερνήσεών τους. Ετσι η καταστροφή της Σμύρνης αποδόθηκε αρχικά στα θύματά του ολοκαυτώματος και όχι          στους πραγματικούς αυτουργούς της.

• Ευτυχώς για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η απρέπεια της επίσημης διαγωγής αντισταθμίστηκε από το θάρρος και      τη μεγαλοψυχία των ατόμων. Οι σύμμαχοι ναύτες και πεζοναύτες κάνανε τους διοικητές τους να ντρέπονται.

      o Τζώρτζ Χόρτον – Αμερικανός Πρόξενος στη Σμύρνη
      o Εϊσα Τζέννινγκς – Αξιωματούχος της Χ.Α.Ν.

Τι εστί ΣΜΥΡΝΗ

Ποιος θυμάται σήμερα τη μοναδική ιστορία που γνώρισε η Σμύρνη από την αρχαιότητα ? Πόσοι είναι αυτοί που γνωρίζουν που βρίσκεται η πόλη και πως ονομάζεται σήμερα ?

Η ονομασία «Σμύρνη» είναι για τους περισσότερους σήμερα στον έξω κόσμο γενικότερα συνώνυμη μιας ποικιλίας κίτρινης σταφίδας, διάφανης και υπόγλυκης της περίφημης σμυρναϊκής σταφίδας.

Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις στον κόσμο, που κατοικούνται ήδη από την 3η χιλιετία, ότι ήταν μέλος της ισχυρής Ομοσπονδίας των 12 Ιωνικών Πόλεων, ότι....

Η Σμύρνη άρχισε από το τέλη της δεκαετίας του 1980, να ξανακερδίζει το ενδιαφέρον μας. Οι επιστημονικές έρευνες που είναι αφιερωμένες στην ιστορία της και εκπονούνται από αρχαιολόγους, ιστορικούς, οικονομολόγους, μουσικολόγους, κ.α. μας επιτρέπει να την ανακαλύψουμε ξανά.

Τα γεγονότα που σημάδεψαν την πόλη από το 1900 – 1922 ανήκουν στην Ιστορία. Οι πληγές επουλώθηκαν ? Δεν νομίζω. Ισως ο χρόνος .....

Ετσι ξανάρχισαν να ασχολούνται πλέον με τον κοσμοπολιτισμό και την πολυσύνθετη κοινωνία της Σμύρνης. Μιας κοινωνίας που σε καμία άλλη πόλη του κόσμου δεν συναντούμε εκείνη την περίοδο.

Και μόνο το γεγονός ότι συμβίωναν 6 κοινότητες σε μία πόλη δείχνει την ιδιαιτερότητα της πληθυσμιακής σύνθεσης :
• Ορθόδοξη Ελληνική
• Ευαγγελική Αρμενική
• Εβραϊκή
• Καθολική
• Προτεσταντική και
• Μουσουλμανική

Το ίδιο αποτυπώνεται και στη εκπαίδευση αλλά και στις βασικές πράξεις της ζωής τους (γέννηση, γάμος, θάνατος).

Και βέβαια η εμπορική και οικονομική πλευρά της πόλης, δεν μπορεί να επισκιάσει την πνευματική της ακτινοβολία, την καλλιτεχνική και πολιτιστική πλευρά.

Σήμερα, όπως και στο παρελθόν η Σμύρνη αρέσκεται στην «απιστία». Απιστία αυτή τη φορά όχι λόγω της σύνθεσης του πληθυσμού της, αλλά γιατί οι σχέσεις της με την κεντρική εξουσία παρουσιάζουν μια ιδιαιτερότητα και γιατί είναι πάντοτε έτοιμη να καλλιεργήσει την διαφορά.

Η Σμύρνη ήταν μια πόλη που ανέπνεε, που ζούσε για το εμπόριο. Μπροστά της βλέπει το Αιγαίο και την Μεσόγειο και από την άλλη πλευρά είναι στραμμένη προς την ενδοχώρα και διαμέσου των καραβανιών προς την Περσία και ακόμα προς την Ινδία.

….. Ο Άλκης Ρήγος μεταφέρει ομολογία του Παν. Κανελλόπουλου ότι… για τους πρόσφυγες «δεν υπήρξε συμπάθεια, δεν υπήρξε απάθεια, υπήρξε αντιπάθεια. Το θυμούμαι και ανατριχιάζω». Και συνεχίζει ο ίδιος: «Οι άνθρωποι που μόλις είχαν διασωθεί από την τουρκική σφαγή αποκαλούνταν «τουρκόσποροι» και «γιαουρτοβαφτισμένοι»…. Ο εγκυρότερος αρθρογράφος του αντιβενιζελισμού, ο εκδότης της «Καθημερινής» Γ. Βλάχος, σε άρθρο του στις παραμονές των εκλογών του 1928 κάνει λόγο για «προσφυγική αγέλη»
Πηγή: Άλκης Ρήγος, Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία 1924-35: Κοινωνικές Διαστάσεις της Πολιτικής Σκηνής, εκδ. «Θεμέλιο», 1988, ειδικά το κεφ. «Αντιθέσεις γηγενών και προσφύγων», σελ. 223-235. Δύο αποσπάσματα από το βιβλίο του Ασημάκη Πανσέληνου ρίχνουν φως στις ξενοφοβικές στάσεις που εμφανίστηκαν:
“Όταν κατόπι, στα 1922, η κουτάλα της Ιστορίας ξανάδειασε, σ’ ολάκερη την Ελλάδα, όλους πια τους Μικρασιάτες (και τις Σμυρνιές), διάτορη ακούστηκε η φωνή “μας παίρνουν τους άντρες μας”, σαν να ήταν η χώρα καντίνα που είχε υποχρέωση να φουρνίρει άντρες, μονάχα στις ντόπιες γυναίκες.”
σελ. 40, Τότε που ζούσαμε, Ασημάκης Πανσέληνος.
“…έφριξα κάποτε όταν βρέθηκα σε μία εκδρομή στη Βυτίνα της Πελοποννήσου κι άκουσα μια γυναίκα να φοβερίζει το νιάνιαρό της “πως θα ‘ρθει ο πρόσφυγας να σε πάρει” και ‘κείνο να κατουριέται από το φόβο.”
“Στην Ελλάδα πληρώνουμε βαρύτατο φόρο στη μεγαλοσωματεμπορία. Το γεγονός αυτό συζητήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών (πρακτικά του 1925). Από το 1922 ως το 1925 σπείρα ντόπιων και ξένων σωματεμπόρων είχε αναπτύξει τεράστια δράση συλλέγοντας γυναίκες δήθεν για εργασία (κυρίως ταπητουργική) σε ξένα εργοστάσια. Χιλιάδες γυναίκες, ιδίως ανήλικα κορίτσια, μεταφέρθηκαν στη Μασσαλία, στην Αλεξάνδρεια, τη Βηρυτό, το Πορτ Σάιντ και τη Νότιο Αμερική.”
Α. Ντόκος, εφ. Ακρόπολις, 21 Μαρτίου 1929.
Κατά την περίοδο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή η Ελλάδα αποτέλεσε χώρα αποστολής εξαναγκαστικά εκδιδομένων γυναικών. Το παραπάνω απόσπασμα είναι παρμένο από το βιβλίο του καθηγητή εγκληματολογίας Γρηγόρη Λάζου: Πορνεία και διεθνική σωματεμπορία στη σύγχρονη Ελλάδα, τόμος α: Η εκδιδόμενη, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2001.